مطالعه كيفي ترجيحات بصري زيبايي‌شناسانه بناهاي گنبددار از نگاه دانشجويان هنر و غيرهنر

بناهاي گنبددار از‌جمله عناصر بصري مهم در چشم‌انداز عمومي شهرها محسوب مي‌شوند. هدف از پژوهش حاضر شناسايي عوامل مطلوبيت زيبايي‌شناختي مكعب يا هشت‌وجهي گنبدپوش از نگاه دانشجويان در دو گروه رشته‌هاي هنري و غيرهنري است و سعي دارد به اين پرسش پاسخ دهد كه چه عواملي در ترجيحات افراد براي فرم اين بناها نقش دارد؟ داده‌هاي اين پژوهش، با استفاده از روش طبقه‌بندي كيفيت بصري و همچنين مصاحبه نيمه‌‌ساختاريافته و با مشاركت 46 نفر از دانشجويان دانشگاه‌هاي تبريز و هنر اسلامي تبريز جمع‌آوري شد. براي تهيه محرك‌هاي بصري ابتدا 16 گنبدخانه شاخص از ميان آرامگاه‌هاي تاريخي ايران انتخاب و فرم كلي آن‌ها بر اساس ساختار سه‌بخشي گنبد، ساقه و پايه، با استفاده از نرم‌افزار اتوكد شبيه‌سازي گرديد. نمايه‌ها در دسته‌هاي چهارتايي به مشاركت‌كنندگان ارائه و خواسته شد تا پس از مرتب‌سازي در دو مرحله، دلايل ترجيح خود را براي بناهاي برتر به ترتيب اولويت بيان نمايند. تحليل داده‌هاي حاصل از مصاحبه‌ها با استفاده از روش كيفي تحليل مضمون انجام شد. هشت مضمون اصلي و 27 مضمون فرعي استخراج و در قالب چهار مفهوم كلي شامل غناي بصري،‌ اندازه و تناسبات، سادگي و سبْك بنا (آشنايي و تازگي) طبقه‌بندي گرديد. چندوجهي بودن پايه بنا يكي از مهم‌ترين عوامل شناسايي‌شده در مطلوبيت فرم بناي گنبددار بود كه بر اساس نظرات ابرازشده موجب تنوع، گستردگي ديد و القاي حركت پيراموني مي‌شود. همچنين متناسب بودن اجزا از نظر اندازه نقش مهمي در ترجيحات دانشجويان داشت. با اين‌كه سه انتخاب از چهار انتخابِ برتر بين دو گروه از دانشجويان مشترك بود، دانشجويان رشته‌هاي هنري به عوامل ‌سادگي و خلوص حجمي گرايش بيشتري نشان دادند و از سوي ديگر،‌ غناي بصري در ارتباط با ويژگي‌هاي ظرافت و پيچيدگي، بيشتر مورد ترجيح دانشجويان رشته‌هاي غيرهنري قرار گرفت. نتايج اين تحقيق مي‌تواند به متخصصان اين حوزه در طراحي بناهاي شاخص شهري از نظر پيش‌بيني عوامل ترجيحي كمك كند.