تأثير انديشه‌هاي شيعي - صوفي بر معماري شهري كاشان (از دوره ايلخاني تا آغاز صفويه)

كاشان از ديرباز به‌عنوان پناهگاه علويان و يكي از اولين شهرهاي شيعه‌ نشين ايران مطرح است. اين شهر كه سابقه تاريخي آن به هفت هزار سال پيش در تپه‌هاي سيلك مي‌ رسد، پس از گشودن دروازه‌هاي خود به روي سپاه اسلام در سال 24 ه.ق اسلام را پذيرفت و طولي نكشيد تا نشانه‌هاي مذهب تشيع در آن ظاهر شود. در اين ميان بزرگاني از صوفيه كه نقش پررنگي در گسترش تعاليم ابن عربي و سهروردي داشتند، در كاشان ظهور كردند. كاشان توانست به‌خوبي اين آزادي مذاهب را در خود جاي دهد تا زمينه بروز بزرگان صوفيه و شيعه در كنار هم فراهم شود و پيشرو در رشد انديشه‌هاي شيعي صوفي باشند كه حيدر آملي بعدها آن را شرح و گسترش داد. اين پژوهش پس از بررسي اين انديشه‌ها در كاشان، تأثير آن را در حكام محلي و مردم نشان مي‌دهد كه چگونه ساختار هاي شهري و معماري خود را بنا بر تعاليم شيعي صوفي بناكرده‌اند و نشانه‌هاي خاصي در شهر ايجاد كردند كه بعدها در مكتب اصفهان بروز يافته است. اين نشانه‌ها همچون قرارگيري مساجد و خانقاه‌ها در كنار هم و ايجاد مجموعه‌اي واحد براي دو مذهب تشيع و تصوف در عين ساختار مجزا، از اصل وحدت وجود ابن عربي سرچشمه مي‌ گيرد و بزرگ‌ترين شارح آن عبدالرزاق كاشاني بوده كه مريدان زيادي در كاشان داشته است. هرچند خانقاه عبدالرزاق كاشاني و معاصران او در كاشان از بين رفته‌اند، اما قريب به‌اتفاق خانقاه‌ هاي قرون هفت تا ده كاشان، در كنار مساجد و مدارس بزرگ بناشده‌اند. خانقاه مسجد عمادي در كنار مسجد عمادي يكي از اين نمونه‌ها است. به نظر مي‌رسد اين مجموعه‌سازي يعني قرارگيري مدرسه، مركز عبادي شيعه و صوفي و مجموعه‌ هاي خدماتي و بازار در كنار هم كه بعدها توانست در مكتب اصفهان به‌خوبي نمايان شود، از انديشه‌هاي شيعي – صوفي عالماني چون عبدالرزاق كاشاني و از كاشان سرچشمه گرفته باشد.