تعامل قوۀ متصرفه با ساير قواي ادراكي از منظر ابن‌سينا و ملاصدرا

Avicenna and Mulla Sadra on the Interaction of Creative Faculty with Other Perceptual Faculties

در اين پژوهش ديدگاه‌ ابن‌سينا و ملاصدرا درزمينۀ تعامل قوۀ متصرفه با ساير قواي ادراكي انسان بررسي و در سه محور با يكديگر مقايسه شده است: يك) تعامل قوۀ متصرفه با قواي ظاهر، دو) تعامل قوۀ متصرفه با قواي باطن، سه) تعامل قوۀ متصرفه با قوۀ عاقله. هر دو فيلسوف قائل به دخالت مستقيم قوۀ متصرفه در امر خواب و رؤيا هستند و نقش اين قوه را براي انسان‌هاي خاص، رقم‌زدن نوعي وحي و الهام مي­دانند. هم­چنين اتفاق‌نظر دارند كه تعامل متصرفه با قواي ظاهر، باطن و عاقله موجب تسهيل برخي افعال مانند انتزاع طبايع نوعي، يافتن صور مفقودۀ حافظه و خيال، تأثيرگذاري بر حكم عقل عملي و نيز ايجاد زمينه براي رؤياي صادقه مي­شود. علاوه بر اين معتقدند به‌منظور بهبود عملكرد قوۀ متصرفه و درنتيجه، تعامل اثربخش­تر آن، از راهكارهايي مانند تقويت قوه عاقله، راست‌گفتاري و سلامت اخلاقي مي­توان بهره برد. به‌رغم برخي شباهت‌ها، اختلافاتي نيز ميان ديدگاه‌هاي ابن‌سينا و ملاصدرا وجود دارد، ازجمله اين­كه ملاصدرا برخلاف ابن‌سينا، قوۀ متصرفه را مجرد (مثالي) مي‌‌داند و درنتيجه، نظريه «حضور» را به‌جاي نظريه «انطباع» مي‌نشاند.

The current essay is a comparative study of the views of Avicenna and Mulla Sadra concerning the interaction of the Creative Faculty with other human perceptual faculties in three fields: i) interaction of creative faculty with external faculties, ii) interaction of creative faculty with internal faculties, iii) interaction of creative faculty with rational faculty. Both philosophers believe in the direct intervention of the creative faculty in the dreaming process and consider the role of this faculty for special humans to be like a type of revelation and inspiration. Moreover, they are unanimous that the interactions of creative faculty with external, internal and rational faculties facilitate some actions like an abstraction of generic natures, finding the lost forms of memory and imagination, influence on practical reason and also create the ground required for the veridical dream. They also believe that in order to improve the function of creative faculty and as a result, its better interaction; we can be benefitted from such solutions as strengthening the rational faculty, truthfulness and moral health. Despite some similarities, there are also some differences between the views of Avicenna and Mulla Sadra including the fact that Mulla Sadra contrary to Avicenna, considers creative faculty to be immaterial (ideal) and thus he replaces the theory of “presence” with the theory of “impression”.