بررسي و تحليل روابط كتابشناختي اثر به اثر در ميان آثار موسيقايي ايراني بر اساس الگوي ملزومات كاركردي پيشينه‌‏هاي كتابشناختي (اف.آر.بي.آر.)

مقدمه: حوزه بازيابي اطلاعات موسيقي نياز به الگوهاي دارد كه زمينه برقراري ارتباط عناصر كتابشناختي در آثار مختلف را فراهم نمايد. هدف اصلي از اين پژوهش، بررسي وضعيت موجود پيشينه‏‌هاي كتابشناختي آثار موسيقايي ايراني از نظر روابط كتابشناختي اثر به اثر بر اساس الگوي ملزومات كاركردي پيشينه‏‌هاي كتابشناختي (اف.آر.بي.آر.) است. روش‌شناسي: رويكرد پژوهش حاضر كمي و از نوع كاربردي است. براي اجراي پژوهش از روش پيمايشي توصيفي استفاده شد. جامعه آماري پژوهش شامل كليه پيشينه‏‌هاي كتابشناختي مواد ديداري و شنيداري حوزه موسيقايي در بازه زماني 1390 تا 1397 موجود در فهرست پيوسته كتابخانه ملي ايران است كه از نظام جامع كتابخانه ملي ايران استخراج شدند. جامعه آماري شامل 1367 پيشينه كتابشناختي براي آثار موسيقايي است. روش گردآوري داده‌ها شامل مشاهده ساختارمند و روش اسنادي، و ابزار گردآوري داده‌ها، يك سياهه وارسي است. بررسي روابط كتابشناختي اصلي و فرعي بين پيشينه‌‏ها بر اساس جدول روابط اثر به اثر از گزارش ايفلا، صورت گرفت. يافته‏ها: نتايج و يافته‌هاي پژوهش نشان داد، از مجموع 1367 پيشينه كتابشناختي متعلق به آثار موسيقايي ثبت شده در فهرست كتابخانه ملي متعلق به سال‌هاي 1390 تا 1397، 320 نمونه (23.4 درصد) از آثار موسيقايي داراي روابط اثر به اثر بودند. بيشترين فراواني روابط كتابشناختي اثر به اثر رابطه اقتباسي با 304 نمونه (95 درصد) بوده است و در مرتبه بعدي رابطه متممي با 16 نمونه (5 درصد) قرار دارد. ديگر روابط كتابشناختي اثر به اثر، پيوستي، جانشيني، تغيير شكل، تقليد و خلاصه در ميان آثار موسيقايي ايراني ديده نشد. توزيع انواع فرعي روابط كتابشناختي در جامعه مورد بررسي شامل اقتباس با 301 مورد (94.06 درصد) بيش‏ترين درصد، و بعد از آن موسيقي متن با 16 مورد (5 درصد)، فانتزي با 2 مورد (0.62 درصد) و وارياسيون با 1 مورد (0.31 درصد) در مراتب بعدي قرار دارند. بقيه انواع روابط فرعي هم مانند روابط اصلي آنها در ميان آثار موسيقايي ديده نشد. نتيجه‌گيري: درصد بالايي از آثار موسيقايي ايراني ثبت شده در فهرست عمومي پيوسته كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران، شامل موسيقي سنتي و دستگاهي بودند كه البته در آثاري كه به اين نحو ساخته شده‏اند، نمي‌توان ويژگي‏هاي موسيقي جهاني را دنبال كرد. از اين‏رو روابطي مانند، وارياسيون، هارمونيزه، كادنس، اپرانامه و غيره كه در گزارش ايفلا براي روابط كتابشناختي اثر به اثر تعريف شده بود در ميان اين‏گونه آثار موسيقايي كه بر پايه موسيقي دستگاهي ساخته شده است ملاحظه نشد. بيشتر آثار موسيقايي ايراني به صورت اقتباس از شعر و ترانه ساخته شده‏اند. توزيع روابط كتابشناختي در ميان آثار موسيقايي ايراني تنها در دو رابطه اقتباسي و متممي برقرار است. روابط فرعي كادنس، اپرانامه، رقص‏آرايي، وارياسيون، هارمونيزه و فانتزي كه مختص آثار موسيقايي است در بيشتر آثار موسيقايي ايرانيِ موجود، وجود ندارد. از اين‏رو، به كارگيري الگوي اف.آر.بي.آر. در روابط كتابشناختي اثر به اثر براي آثار موسيقايي ايراني با ترديد همراه است.