بررسي ساختار بُعدي-عاملي توانايي‌هاي شناختي دانش‌آموزان پايه نهم تحصيلي

هدف: بررسي ساختار بُعدي-عاملي توانايي هاي شناختي، به‌دليل اين كه شواهدي درباره روايي ساختار آن از جنبه هاي محتوايي و فرآيند هاي شناختي ارائه مي كند، موضوعي مهم براي سنجش، مداخله و رشد اين توانايي ها مي باشد. اين پژوهش با هدف بررسي ساختار بُعدي-عاملي توانايي هاي شناختي و ارائه مدلي براي اين ساختار، در مقايسه با ساختارهاي ارائه شده از توانايي هاي شناختي مانند نظريّه هوش عمومي (عامل g)، انجام گرفت. روش: روش پژوهش توصيفي-تحليلي و از نوع مدل سازي رابطه بين سؤال ها و پاسخ ها بود. حجم نمونه پژوهش مشتمل بر 1105 دانش آموز پايه نهم تحصيلي بود (578 پسر و 527 دختر) كه به روش نمونه گيري تصادفي طبقه اي نسبتي از بين 32 دبيرستان شهر اهواز انتخاب شده بودند. تحليل داده ها با استفاده روش هاي تحليل خوشه اي سلسله‌مراتبي مبتني بر مجاورت كوواريانس شرطي (HAC/CCPROX) و شاخص PolyDETECT، مدل سازي معادلات ساختاري (SEM)  و شبيه سازي مونته كارلو (Monte Carlo simulation) انجام گرفت. يافته ها: نتايج تحليل ها نشان داد ساختار توانايي هاي شناختي دانش آموزان دوبُعدي مي باشد. بُعد اول شناخت غيراجتماعي نام گذاري شد كه شامل شش عامل حافظه گذشته نگر، حافظه آينده نگر، كنترل مهاري، تصميم گيري، برنامه ريزي و توجّه پايدار بود. بُعد دوم شناخت اجتماعي نام گذاري شد كه صرفاً شامل عامل شناخت اجتماعي بود. همچنين روايي و پايايي ابعاد و عامل هاي به‌دست‌آمده مورد تأييد قرار گرفت. نتيجه گيري: نتايج مطالعه حاضر نشان داد نظريّه تك بُعدي هوش عمومي (عامل g)، نظريّه اي كامل براي ساختار توانايي هاي شناختي نمي‌باشد و عامل g قادر نيست واريانس شناخت اجتماعي را تبيين كند. به همين دليل، نظريّه برآمده از اين پژوهش، «نظريّه دوبُعدي توانايي هاي شناختي اجتماعيغيراجتماعي» ناميده شد. همچنين، نتايج اين پژوهش يافته هاي برخي پژوهش ها مبني بر اين كه شناخت غيراجتماعي و شناخت اجتماعي دو بُعد متفاوت توانايي هاي شناختي را تشكيل مي دهند، تأييد كرد.