الگوي پنهان حاكم بر نظام استقرار فضايي در مسكن ايراني اسلامي (بررسي موردي خانه رسوليان يزد)

مسكن در اسلام، مركز آموزش پاكدامني و زمينه ساز جامعه اي عاري از فساد و گناه است. در قرآن مناسب ترين سكونتگاه براي انسان مكاني است كه با نيازهاي وجودي انسان سازگاري داشته باشد و زمينه را براي دستيابي به رشد و تعالي فرد فراهم آورد. اين در حالي است كه عوامل ياد شده در مسكن معاصر به فراموشي سپرده شده و رنگ اسلامي بودن از مسكن ايراني زدوده شده است. از اين رو، ساخت وسازهايي به چشم مي خورد كه از الگوي سنتي مسكن ايراني كه آميخته با فرهنگ غني ايراني اسلامي بوده فاصله گرفته اند. از بين بردن شكاف ايجاد شده بين دو الگوي سنتي و معاصر نيازمند بازيابي ارزش ها و اصول مورد توجه معماري سنتي مي باشد. هدف از اين پژوهش، در گام اول دستيابي به شاخص هاي مؤثر بر نظام استقرار فضايي مطلوب از ديدگاه اسلام و سپس اولويت سنجي اين شاخص ها در ساختار فضايي مسكن ايراني اسلامي مي باشد. به اين منظور ابتدا با بهره گيري از نظريه ي داده بنياد متني، مدل استقرار فضايي مطلوب براي مسكن اسلامي از ديدگاه قرآن بررسي شده و سه ويژگي اصلي نظام استقرار فضايي مطلوب به همراه راهكارهاي اعمال آن ها در الگوي استقرار فضايي استخراج گرديد. اين سه ويژگي عبارتند از: الف) آسايش و امنيت زيست اقليمي، ب) قلمرو گرايي و تفكيك عرصه ها و ج) نظارت و كنترل. در بخش دوم كه به پژوهش موردي اختصاص يافته؛ ميزان اعمال راهكارها در خانه رسوليان يزد مورد بررسي واقع گرديده است. در اين مرحله طبق مدل استخراجي، دو راهكار جهت گيري مناسب ساختمان و استقرار مناسب ساختمان براي بررسي آسايش زيست اقليمي، دو عامل سلسله مراتب و ارتباط بصري به منظور بررسي قلمروگرايي و عوامل كنترل پذيري فضاها و امكان كنترل نفوذ به فضاها به منظور بررسي ويژگي نظارت و كنترل در مجموعه ارزيابي شده اند. ارزيابي شاخص هاي مربوط به عرصه بندي فضايي و نظارت با شيوه ي نحو فضايي انجام شده و دو نرم افزار AGraph به منظور بررسي گراف توجيهي و شاخص هاي مرتبط با نفوذپذيري، و Depthmap به منظور بررسي گراف نماياني و شاخص هاي بصري، مورد استفاده قرار گرفتند. در نهايت نيز شاخص هاي مورد بررسي بر اساس ميزان پاسخگويي به اهداف مذكور در مدل استخراجي، امتيازدهي شدند. بر اين اساس مشاهده شد برقراري آسايش و امنيت زيست اقليمي نسبت به دو ويژگي ديگر، نقش پررنگ تري در نظام استقرار فضايي خانه ي رسوليان ايفا كرده است.