مقايسه سبك شناختي معماري مساجد ايراني و شعر فارسي

شرايط اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي در هر جامعه در پيدايش و رواج انواع هنرها نقشي اساسي دارد. تغيير در اين شرايط، تغيير در سبك هاي هنري را سبب مي شود. اين پژوهش، در پي پاسخ گويي به اين پرسش هاست كه آيا شرايط ويژه ي اجتماعي و فرهنگي در هر برهه ي تاريخي تأثيري مشابه بر سبك هاي شعر فارسي و معماري مساجد ايراني بر جاي گذارده است يا خير؛ و اگر آري، اين همانندي ها بر چه دلالت دارد. علاوه بر اين، آيا مي توان عناصري يافت كه در همه سبك ها و همه دوره ها تكرار شود؛ و اگر آري، وجود اين عناصر مشترك را چگونه مي توان تفسير نمود. پژوهش توصيفي تحليليِ حاضر، براي يافتن پاسخ پرسش هاي فوق، با مقايسه ي ويژگي هاي سبك شناختيِ شعر فارسي و معماري مساجد، به اين نتيجه مي رسد كه در هر دوره ي تاريخي، سبك هاي شعر و معماري، شباهات عميقي با يكديگر داشته اند؛ به طوري كه مي توان سبك خراساني در معماري را متناظر با سبك خراساني در شعر به حساب آورد. سبك رازي را متناظر با سبك دوره ي سلجوقي، شيوه ي آذري را با سبك عراقي و سبك معماري اصفهاني را با سبك شعر اصفهاني (هندي) قرين دانست. اين شباهت ها وجود ندارد مگر به علت وجود روحي مشترك در اركان گوناگون فرهنگي جامعه. اين روح مشترك، دو ساحت دارد: 1 ساحت زمان مند (روح زمانه= روح دوران): اين ساحت در هر دوره بنا بر مقتضيات همان دوره (شرايط ويژه ي اجتماعي، اقتصادي، سياسي و فرهنگي) سبب بروز و ظهور همانندي بين سبك هاي هنري مي شود؛ اما در ضمن از آن جا كه زمان مند است، حاوي وجوه افتراق با دوره هاي قبل و بعد نيز هست. 2 ساحت فرازماني (روح ملت): اين بعد مشتمل بر پاره اي عناصر تكرار شونده است كه در ادوار مختلف و در سبك هاي هنري گوناگون، حضوري ثابت دارند؛ بدون اين كه تحت تأثير عوامل بيروني قرار گيرند؛ يا منتسب به سبكي خاص باشند. اين عناصر تكرارشونده، در مجموع، شاكله ي واحدي را مي سازند كه همان روح ملت ايران است.