تحليل ساختار روايي داستان خسرو و شيرين نظامي

چند مسئله در داستان خسرو و شيرين، نظير نحوۀ رسيدن و آشنا شدن اين دو شخص، سرانجام غم‌انگيز آن‌ها، به‌رغم ظاهر پرنشاط رمانس‌هاي فارسي و ميزان كنش شيرين در روايت نظامي درخور توجه است. بدين سبب، براي دريافت چگونگي شكل‌گيري داستان و فرجام غم‌انگيز شخصيت‌هاي مهم آن به بررسي و تحليل ساختار روايت نظامي از داستان خسرو و شيرين پرداخته‌ايم. روايت خسرو و شيرين با يك پي‌رفت كامل آغاز مي‌شود. با اتمام اين پي‌رفت، دو پي‌رفت اصلي شكل مي‌گيرد كه يكي كنشگري خسرو در به دست آوردن چهار مطلوب ارزشمند «شيرين، تخت سلطنت، شبديز و باربد» و ديگري كنشگري شيرين در به دست آوردن خسرو است. پي‌رفت‌هاي روايت چرخه‌هاي ثابتي از تغيير وضعيت از پايدار به ناپايدار هستند كه كنش‌ها و واكنش‌هاي نيروهاي ياريگر و مقابله‌گر در دگرگوني وضعيت آن‌ها نقشي اساسي دارند. هر پي‌رفت با دگرگون شدن از وضعيت متعادل به نامتعادل آغاز مي‌شود و با امكان دگرگوني و در نهايت، دگرگوني پايان مي‌پذيرد. اين دگرگوني‌هاي مطلوب در پايان روايت از دست مي‌روند و نشاني از وصال دائمي در هيچ‌ كدام از آن‌ها ديده نمي‌شود.