زيبايي‌شناسي خنيا و ترانه در پيوند با آوازهاي دشتي و بيات اصفهان

هدف مقالۀ حاضر، پاسخ دادن به اين فرضيه است كه مي‌گويد: «موسيقي كلامي ايران، يعني موسيقي ايراني پيوندخورده به شعر فارسي، «محدود» و «محزون» است». در اين جستار تلاش شده تا بر پايۀ زيبايي‌شناسي خنيا (= سرود) و تصنيف (= ترانه)، نمونه‌هايي ـ از راه نقد كاربردي ـ بررسي گردد و ثابت شود كه موسيقي آوازي و كلامي ايران ـ درست مانند موسيقي آوازي و كلامي ديگر كشورهاي جهان ـ به همان نسبت كه مي‌تواند غمگين باشد، مي‌تواند شاد هم باشد! همچنين، به همان نسبت كه مي‌تواند محدود باشد، مي‌تواند گسترده هم باشد! ضمناً با تحليل نمونه‌ها معلوم شده است كه غمگين يا شاد بودن «شعر ترانه» و «غزل آواز»، و [«نوع ريتم» و «وزن شعر»]، هر كدام مي‌توانند تا حدودي در ميزان غم و شادي «متن موزيكال» يا «پارتيتور» تأثيراتي داشته باشند و علاوه بر اين‌ها اين قبيل تأثيرات، اختصاص به موسيقي كلامي ايران ندارد؛ و سرانجام، دانستيم  كه همۀ آوازهاي ايراني، حتّي غمگين‌ترين‌ آن‌ها [= مثلاً آوازهاي دشتي و بيات اصفهان]، هرچند با «گام مينور» در موسيقي غربي نزديكي و شباهت دارند، اما داراي ظرفيت‌هاي فوق‌العاده‌اي هستند، به گونه‌اي كه مي‌توان حماسي‌ترين سرودها را در گستره‌هاي آن‌ها ساخت و شادترين تصنيف‌ها را در دامنه‌هاي ‌آنها سرود.