مطالعۀ تطبيقي شعر غالب دهلوي و اقبال لاهوري

غالب دهلوي و اقبال لاهوري دو شاعر برجستۀ شبه‌قارۀ هند در قرن‌هاي نوزده و بيست ميلادي هستند كه دغدغه‌هاي اجتماعي و سياسي جامعۀ زمان خويش را در آثار خود منعكس كرده‌اند. آنان در دو زبان فارسي و اردو قاعده و طرحي نو درانداخته‌اند و به عنوان الگويي براي مسلمانان شبه‌قارۀ هند و پاكستان مطرح شده‌اند. هر دو از خرافات و رسوم فرسوده گريزان بودند و عليه آن اعتراض نمودند. مي‌توان گفت سرچشمه‌هاي فكري و ادبي دو شاعر تقريباً مشترك است. از مضامين مشترك شعر اين دو شاعر عارف‌مسلك مي‌توان به عشق، اخلاص در عبادت، وحدت وجود، كرامت انساني و فلسفۀ حكمت «لا و الاّ» اشاره كرد. فلسفۀ خودي، فلسفۀ عشق و عقل، فلسفۀ شعر و عرفان نيز از مهم‌ترين مفاهيم اختلافي شاعران نامبرده به شمار مي‌آيد. در نظام فكري اقبال، مفاهيمي همچون مردم، خدا و عشق به شكل برجسته‌اي تجلي يافته‌است، اما نظام فكري غالب بيشتر مبتني بر عقل و منطق بوده‌است و از نمادهاي عيني و محسوس بيشتر بهره گرفته‌است. در اين مقاله كوشيده‌ايم با بررسي آثار غالب و اقبال، زمينه‌هاي مشترك و متفاوت شعر اين دو شاعر و علل آن را تبيين نماييم و با روشي توصيفي‌ـ تحليلي به مطالعۀ تطبيقي اشعار اين دو شاعر پرداخته، رويكرد فلسفي و عرفاني آن دو را تجزيه و تحليل كنيم.