نگاه رازي به عقل و نقش آن در جهان بيني علمي وي

محمد بن زكرياي رازي از اشخاص برجسته در تاريخ علم دوره اسلامي است كه در آثار محققان به داشتن نگرش ضدِ ارسطويي و روش تجربي در علومي چون پزشكي و كيميا شناخته شده است. از همين رو، برخي از پژوهشگران روش عقلي رازي را ستوده و او را هم‌طراز دانشمندان عصر جديد دانسته‌اند. اما مسئله‌اي كه كمتر بدان پرداخته شده است، رابطه ميان اين رويكرد عقلي و آن گرايش تجربي است؛ به عبارت ديگر چگونه «عقل» و «تجربه» در فردي چون رازي با هم جمع شده‌اند و رابطه ميان آن دو به چه ترتيب بوده است؟ در پژوهش حاضر با بررسي جامع نظرات رازي در باب «عقل» و «تجربه»، اين نتيجه به دست آمد كه تفاوت فكري و روش متمايز علمي رازي نسبت به ديگر دانشمندان دوره خود، به‌ويژه فيلسوفان مشايي، از تعريف متفاوت او از عقل بشري و تعيين جايگاه آن در زندگي انسان ناشي مي‌شود. به عبارت ديگر اتكاي رازي به تجربه نه تنها با گرايش عقلي او در تضاد نيست، بلكه اين انديشه او برآمده از تاكيدش بر نقش عقل و سهم برابر همه انسان‌ها از آن است. مولفه‌هاي جهان فكري او نيز با ملاحظه تعريف او از عقل قابل توضيح است، تعريفي كه شاكله جهان‌بيني علمي وي را تشكيل داده است.