مباني عرفاني هستي شناسي عين القضات همداني

عين القضات همداني (492-525ق.) از مهم ترين پيشروان سنت فلسفه ي حكمت ايراني و نخستين عارفي است كه محور آراي عرفاني خود را بر وجودشناسي بنا نهاد. هدف از پژوهش حاضر شناخت مباني عرفاني هستي شناختي او و ريشه هاي آن با روش توصيفي-تحليلي است كه نشان مي دهد اگرچه در تقسيم بندي وجود، عين القضات از فلاسفه متاثر است؛ ولي «ممكن الوجود» در تقسيم بندي او جايگاه حقيقي ندارد؛ زيرا معتقد است وجود يكي است و آن را جوهر يكتا و مصدر و كل هستي مينامد كه هر چه جز او عدم است؛ اما او عدم را به دو معني نيستي محض و پوشيدگي به كار برده كه منظور از آن به ترتيب حدوث ماديات، و قدم انوار است، اعراضي كه ذات بهواسطه آنها تجلي مييابد. بنابراين نور در هستيشناسي او ظهور وجود و معادل صفات الهي است كه از صفت رحمانيت، نور محمد، و از صفت جباريت، نور ابليس به وجود ميآيد؛ به همين علت عينالقضات نور محمد را در كنار الله، مصدر موجودات ناميده و با نور دانستن ظلمت، از ثنويان فاصله گرفته و سعي نموده است با بحث «معيت»، صدور كثرت از وحدت و با بحث «تجلي»، ظهور صفات از ذات را تبيين نمايد. همچنين اين پژوهش نشان ميدهد كه عينالقضات با طرح انديشه هايي نو در هستيشناسي مانند: جوهر يگانه، تجلي واحد، عدم ملال به واسطه عدم تكرار در تجلي و نظريه خلق مدام، در برخي مباحث مهم نظري عرفان، پيشرو بوده است.