بررسي گذار از شخصيت‌پردازي رئاليستي به مدرنيستي در «داش آكل» صادق هدايت

«داش آكل» يكي از داستان‌هاي مهم ادبيات معاصر فارسي است و توجه فراواني به آن شده است. يكي از نكاتِ جالب درباره اين داستان، تفاوت‌هاي ظاهريِ آن با داستان‌هاي ديگرِ صادق هدايت است. قهرمان‌هاي ازخودگذشته و باغيرت و تفاخر به فرهنگ سنتي و پهلواني، چيزي نيست كه در داستان‌هاي ديگر هدايت، نمود داشته باشد و از اين نظر اين داستان سؤال‌برانگيز است. داستان‌هاي مدرنيستي هدايت معمولاً شخصيت‌محورند و شخصيت‌هاي آن‌ها درونگرا هستند. فرضيه اين پژوهش اين بوده است كه داستانِ داش آكل برخلافِ باور رايج كاملاً رئاليستي نيست و از نيمه دوم، شخصيت‌پردازيِ مدرنيستي در آن مشهود است. شخصيت در داستان‌هاي مدرنيستي محوريت دارد و ذهنِ شخصيت، ملاك و محكِ وقايع داستاني است. در اين پژوهش ابتدا خصوصياتِ لازم براي اين‌كه يك شخصيتِ داستاني مدرن محسوب شود، مشخص شده و چارچوبي دقيق براي تحليلِ شخصيت مدرنيستي تعيين شده است كه بر اساس آن مي‌توان شخصيتِ مدرنيستي را از شخصيتِ پيشامدرن تفكيك كرد. در داستان مدرنيستي شخصيتِ داستان، تبديل به سوژه مدرن مي‌شود. خصوصيات سوژه بر اساسِ آراي متفكران برجسته و تأثيرگذار مدرنيسم، به تحت سه عنوان معرفي شدند: 1) آگاهي 2) آزادي / اختيار 3) فرديت. سپس خصوصياتي مورد بررسي قرار گرفتند كه براي مدرنيستي بودن ضروري نيستند ولي در داستان‌هاي مدرنيستي معمولاً ديده مي‌شوند. از اين موارد چهار موردِ 1) انديشمندي 2) توجه به ناخودآگاه 3) انزوا 4) مرگ‌انديشي. وجود اين خصوصيات در «داش آكل» فرضيه پژوهش را تأييد مي‌كنند. دستاورد ديگر اين پژوهش، تحليلِ داستانِ «داش‌آكل» و موشكافي آن و بررسي رابطه‌هاي بينامتنيِ آن است كه نشان مي‌دهد اين داستان، يكي از داستان‌هاي كليدي در مرحله گذار از داستان رئاليستي به داستان مدرنيستي در ادبيات فارسي است و نمي‌توان آن را داستاني كاملاً رئاليستي محسوب كرد. توجه جايگاهِ كليدي داستان «داش آكل» در تاريخ ادبيات داستاني معاصر فارسي، اهميتِ اين پژوهش را روشن‌تر مي‌كند.