روزۀ عاشورا در دو سدۀ نخست هجري (دسته‌بندي و گونه‌شناسي روايات)

روزۀ عاشورا از آيينهاي معمول اهل سنت است؛ وانگهي، روايتها در بارۀ خاستگاه و احكامش متهافت به نظر مي‌رسند. فقيهان عامه با تلاش براي جمع ميان روايات خويش در اين باره، سرانجام به استحباب اين آيين حكم كرده‌اند. شيعيان نيز، كه روايات پنج امام نخست رويكردي مثبت به آيين دارد، بر پايۀ روايات ائمۀ متأخر به كراهيت يا حرمتش فتوا داده، و آن را برساختۀ امويان براي عيد گرفتن در ايام شهادت امام حسين (ع) شناسانده‌اند. محقق معاصر سليمان باشير نيز در عين نفي ارتباط اين رسم به آن شهادت، نقش امويان را در شكل‌گيري اين آيين مؤثر مي‌انگارد. مطالعۀ پيشِ رو مروري است انتقادي بر آراء يادشده، بر پايۀ اعتقاد به امكان جمع ميان اين روايتها با پذيرش فرضيه‌اي جديد: چون عمر خليفۀ دوم به پيشنهاد علي (ع) خواست مبدأ تاريخ اسلامي را بر پايۀ هجرت نبوي بگذارد، اين آيين هم براي بازنمايي اهميت واقعۀ هجرت نبوي در قالبي نمادين ترويج شد و در نسلهاي بعد نيز، شاگردان اين دو اصلي‌ترين كسان بودند كه به ترويجش همت گماشتند؛ گرچه با تغيير ماه آغازين سال از ربيع الاول به محرم، وقوع هجرت نبوي در عاشورا از ياد رفت و شهادت حسين (ع) در عاشوراء نيز، به ابهامها در بارۀ خاستگاه اين روزه و اسباب ترويج آن توسط امامان متقدم شيعه (ع) افزود.