عنوان مقاله :
مطالعه تطبيقي مضامين ديني در كتيبه‌هاي محراب‌هاي گچي دوره سلجوقي و ايلخاني
عنوان به زبان ديگر :
A Comparative Study of Religious Themes in Inscriptions of Plasterwork Mihrabs during the Seljuq and Ilkhani Periods
پديد آورندگان :
فيضي، فرزاد دانشگاه محقق اردبيلي - دانشكده ادبيات و علوم انساني , حاجي زاده، كريم دانشگاه محقق اردبيلي - دانشكده ادبيات و علوم انساني , صادقي، سارا دانشگاه محقق اردبيلي - دانشكده ادبيات و علوم انساني
كليدواژه :
محراب گچي , كتيبه هاي مذهبي , مضامين ديني , دوره سلجوقي , دوره ايلخاني
چكيده فارسي :
در طول ادوار تاريخي، تغييرات اجتماعي، سياسي و مذهبي به بهترين نحو در هنر و معماري آن دوره متجلي شده‌اند. كتيبه هاي مذهبي دوران مختلف، منعكس كننده عقايد و انديشه هاي غالب بر جامعه آن دوره بوده و حاوي اطلاعات ارزشمندي از اوضاع مذهبي، اجتماعي و فرهنگي زمان نگارش خويش هستند. در بين عناصر مختلف معماري اسلامي، محراب به عنوان نماد قبله، همواره مورد توجه هنرمندان بوده و به تزئينات مختلفي از جمله كتيبه ها مزين شده است. تا كنون، اكثر مطالعات در مورد محراب‌هاي گچي ايلخاني، از منظر دروني و پيرامون زيبايي شناسي عناصر تزئيني و دسته بندي آنها بوده و كمتر از منظر بيروني و به علل پديداري و ريشه يابي اين مضامين بر روي محراب ها پرداخته شده است. بر همين اساس پژوهش حاضر، به بررسي تطبيقي كتيبه هاي محراب هاي گچي دوره سلجوقي و ايلخاني از رويكرد محتوايي (مضامين ديني) پرداخته است. روش پژوهش، تطبيقي- تحليلي و ابزار گردآوري اطلاعات، بررسي ميداني و اسناد كتابخانه اي بوده است. يافته هاي پژوهش نشان ميدهند كه مضامين كتيبه هاي محراب هاي دو دوره با وجود اشتراك در مفاهيم كلي مانند؛ مبدأشناسي (توحيد و عدل) و مباحث نماز و زكات و فرعيات آنها، داراي افتراقات زيادي نيز هستند؛ اين مضامين در بسياري از موارد همانند مضامين اهل سنت (اسامي خلفاي راشدين و احاديث اهل سنت) در محراب هاي سلجوقي و مضامين عرفاني ـ شيعي در محراب هاي ايلخاني كه به‌صورت مستقيم و غيرمستقيم در كتيبه ها نمود يافته، با جريان ها و گرايش هاي مذهبي حاكم بر جامعه خود همگام و هماهنگ هستند و در واقع، جهان بيني جديد هر دوره به‌نحوي در كتيبه هاي محراب ها ظهور و تبلور يافته است.
چكيده لاتين :
Over the history, social, political and religious changes have been best manifested in the art and architecture of that period. Religious inscriptions in different periods reflect the
prevailing beliefs and ideas of the society at that period and contain valuable information
on the religious, social and cultural conditions of their time. Among the various elements
of Islamic architecture, the mihrab as a symbol of the Qibla has always been of interest
to artists and adorned with various ornaments, including inscriptions. Most of the studies
on the Ilkhani plaster altar have been from the inner and peripheral point of view and the
aesthetics of the decorative elements and their classification and the outer point of view
has less been addressed due to the phenomenological and rooting causes of these themes
on the mihrabs. Accordingly, the present research has been addressed on the comparative
analyzing the inscriptions of the plasterwork mihrab of the Seljuq and Ilkhani periods
from a content approach (religious themes). The research method was comparativeanalytical
and data collection tool was field survey and library documents. The results of
the research show that the themes of the mihrab inscriptions of the two periods, despite
their common platforms in general concepts such as ontology (monotheism and justice)
and anthropology (their prayers and zakat and their alterations) have also very differentces.
These themes are similar to the Sunni themes in many cases (names of Rashid caliphs
and Sunni hadiths) in the Seljuq mihrabs and the mystical-shiite themes in the Ilkhani
altars that are directly and indirectly appeared in the inscriptions are in harmony with the
religious trends that govern their society. In fact, the new worldview of each period has
somehow manifasted and appeared in the mihrabs inscriptions.
