بررسي كال‌زايي و تأثير ساليسيليك اسيد بر متابوليت‌هاي ثانويۀ كالوس ارس (Juniperus excelsa)

ارس (Juniperus excelsa) درختي نورپسند و ديرزيست از خانوادۀ سرو  (Cupressacea)است. اين درخت كندرشد و مقاوم در برابر كم‌آبي و سرماست. تحقيق حاضر در قالب دو آزمايش جداگانه شامل بررسي غلظت هورمون‌هاي اكسين و سيتوكينين بر كال‌زايي ارس به‌صورت فاكتوريل و در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي و بررسي تأثير ساليسيليك اسيد بر توليد متابوليت‌هاي ثانويه (فنول و فلاونوئيد) و مهار راديكال آزاد DPPH انجام گرفت. نمونه‌هاي گياهي اوليۀ استفاده‌شده در اين پژوهش از شاخه‌هاي سالم و عاري از بيماري و آفات ارس تهيه شد. از محيط كشت مخصوص گياهان چوبي (WPM) به‌عنوان محيط پايه استفاده شد. فاكتور اول شامل اكسين در پنج سطح (صفر، 1 و 2 ميلي‌گرم در ليتر نفتالين استيك اسيد (NAA) و 1 و 2 ميلي‌گرم در ليتر 2,4D) و فاكتور دوم شامل سيتوكينين در سه سطح (صفر، 0.25 و 0.5 ميلي‌گرم در ليتر كينتين بود. نتايج تحقيق نشان داد كه ريزنمونه‌ها بعد از سه هفته در محيط كالوس‌زايي به‌تدريج متورم شدند و پس از شش هفته در اين ريزنمونه‌ها به‌طور كامل كالوس‌زايي انجام گرفت. بررسي اثر متقابل هورمون‌هاي سيتوكينين و اكسين نشان داد كه بيشترين مقدار آن (80 درصد) در تيمار تركيبي 0.25 ميلي‌گرم در ليترKin  و 1 ميلي‌گرم در ليتر NAA به‌دست آمد. مقايسۀ ميانگين با آزمون دانكن نشان داد كه بيشترين وزن تر كالوس (1.1 گرم) در تيمار تركيبي 0.25 ميلي‌گرم در ليترKin  و 1 ميلي‌گرم در ليتر NAA به‌دست آمد. همچنين بيشترين وزن خشك كالوس (0.4 گرم) در تيمار 0.25 ميلي‌گرم در ليترKin  و 1 ميلي‌گرم در ليتر NAA به‌دست آمد. Kin در تركيب با NAA سبب ايجاد كالوس متراكم (فشرده) و زردرنگ و در تركيب با 4,2D سبب ايجاد كالوس ترد (پفكي) و سبزرنگ شد. در بررسي اثر ساليسيليك اسيد (0، 50 و 100 ميكرومولار) بر متابوليت‌هاي ثانويۀ بررسي‌شده مشخص شد كه مقدار فنول در تيمار 100 ميكرومولار (31.8 ميلي‌گرم گاليك اسيد در گرم وزن خشك) بيشتر از تيمارهاي ديگر بود. اختلاف معني‌داري بين تيمار شاهد و 50 ميكرومولار مشاهده نشد. بيشترين و كمترين مقدار فلاونوئيد به‌ترتيب در تيمارهاي 100 ميكرومولار ساليسيليك اسيد (9.3 ميلي‌گرم كوئرستين در گرم وزن خشك) و شاهد (2.05 ميلي‌گرم كوئرستين در گرم وزن خشك) به‌دست آمد. همچنين بيشترين مهار راديكال آزاد DPPH در تيمار 100 ميكرومولار ساليسيليك اسيد (35.06 درصد) و كمترين مقدار آن (25.3 درصد) در تيمار شاهد مشاهده شد.