مواجهه ابن سينا و سهروردي در مسئله علم الهي و ظهور حكمتي برتر

Ibn Sina’s Encounter with Suhrawardi Concerning the Problem of Divine Knowledge and the Rise of a Supreme Wisdom

در مسئله علم الهي، عمده بحث و نزاع در مورد علم واجب تعالي به ماسواست. نوشتار حاضر درصدد پاسخگويي به اين پرسش است كه چه الگويي در تبيين علم الهي ميتواند علاوه بر اثبات تمامي مراتب علم براي خداوند، با واجب الوجود بودن حق تعالي منافات نداشته باشد؟ در راستاي پاسخ به اين پرسش، بوعلي سينا به ارائه الگويي با محوريت صور مرتسمه ميپردازد كه نتيجه آن اثبات علم حصولي به ماسوا براي خداوند است. در تبيين نحوه فاعليت الهي، ابن سينا دوباره سراغ علم الهي ميرود و با طرح فاعليت بالعنايه، خلق موجودات را نتيجه علم فعلي خداوند نسبت به عالم و رضايت او به نظام احسن ميداند. اما در انديشه شيخ اشراق اين الگوي سينوي به چالش كشيده شد. شيخ شهيد عقيده داشت تبيين ابن سينا، علاوه بر نقض بساطت ذات حق تعالي، تنها قوه يي صرف را براي خداوند اثبات ميكند. صدرالمتالهين، در مقام قضاوت، اشكالاتي را به هر دو راي وارد ميكند و بر اساس قاعده بسيط الحقيقه، تبييني متعالي درباره مسئله ارائه ميكند كه نه اشكال ذهني بودن صور مرتسمه سينوي را دارد و نه همچون تبيين اشراقي، قاصر در اثبات علم پيش از ايجاد، براي خداوند است. او اثبات ميكند كه تمامي وجودات و علوم در وجود خداوند و علم او به ذاتش مستهلكند.

Most of the debates on the topic of divine knowledge target Almighty Necessary’s knowledge of what is other than Him. This paper aims to provide an answer to the question of which model of explaining the divine knowledge could not only demonstrate all levels of knowledge for God but also be compatible with His being the Necessary Being. In order to provide an answer to this question, Ibn Sina provides a model with imprinted forms at its center and, in this way, demonstrates God’s acquired knowledge of what is other than Himself. To explain the quality of divine agency, Ibn Sina once more focuses on divine knowledge and, through posing the idea of agency through fore-knowledge, maintains that, the creation of existents is the result of God’s active knowledge of the world and His satisfaction with the best order. However, Suhrawardi challenges the Sinan model in his philosophy. He believes that Ibn Sina’s explanation not only contradicts the simplicity of the essence of Almighty Truth but is also limited to the demonstration of a single faculty for God. Nevertheless, Mulla Sadra criticizes both of them and, based on the principle of simple truth, presents a transcendent explanation regarding the issue which neither suffers from the problem of the subjectivity of the Sinan imprinted forms nor, similar to Suhrawardi’s explanation, is incapable of proving God’s fore-knowledge. He demonstrates that all existents and types of knowledge are included in God’s existence and His knowledge of His Essence.