كليدواژه :
ذاتي و عرضي , قبض و بسط دين , ثابت و متغير در دين , عبدالكريم سروش
چكيده فارسي :
نظرية «ذاتي و عرضي در اديان»، آموزه‌هاي هر ديني را به دو دستة ذاتيات و عرضيات تقسيم مي‌كند. در اين نظريه ذاتي دين عبارت‌است از زيرانداز، مضمون و محتوا، گوهر و مقصد دين. در مقابل، عرضي دين عبارت‌است از روانداز، قالب، پوسته، غبار و زنگار دين. بر اساس اين نظريه، همان‌طور كه در ضرب‌المثل‌ها، ظاهر الفاظ غير از محتوا است و ظاهر عرضي است و محتوا ذاتي، و نيز همان‌طور كه مثنوي ذاتيات و عرضياتي دارد، دين اسلام نيز ذاتيات و عرضياتي دارد. از آنجا كه اسلام با ذاتياتش اسلام است، نه با عرضياتش، اعتقاد و التزام به عرضيات لازم نيست و مي‌توان متناسب با شرايط هر جامعه، آنها را تغيير داد. بررسي مستندات نشان مي‌دهد كه تنها مستند اين نظريه مغالطة تمثيل است. گذشته از آن، نظريه‌پرداز به‌ويژه در موضع بيان معيارهاي تفكيك عرضي از ذاتي، چندبار دچار مغالطة مصادره به مطلوب شده است. تعريف‌هاي ناسازگار از ذاتي و عرضي، فهم غلط از قواعد منطقي و استنتاج نادرست از آنها، بهره‌مندي نادرست از نظرية شباهت خانوادگي، اسناد نظرية افلاك بطلميوسي به قرآن و خلط احكام تاريخي با احكام اعتقادي، از ديگر لغزش‌هاي سروش در بيان اين نظريه است.
چكيده لاتين :
The theory of “substantial and accidental in religions” divides all teachings of every religion into substantial and accidental. In this theory, the substantial part of a religion is defined as its content, essence, and destination, whereas the accidental part of it is its mould, husk, dust, and rust.
Like a proverb in which the apparent meaning of the words is different from its content, and the content is substantial and the appearance is accidental, and like Masnawi which has substantial and accidental parts, Islam has substantial and accidental parts. Since what makes Islam Islam is its substantial part, not the accidental one, you don't need to believe in or stick to accidental, and you can change them in every community according to its circumstances.
The only reason used to prove this theory is a false analogy. Moreover, the theorist commits the fallacy of begging the question at some points especially where he wants to give some criteria to distinguish between substantial and accidental. Some other problems of the theory are: inconsistent definitions of substantial and accidental, some misunderstandings of logical laws and drawing wrong conclusions from them, a misapplication of family resemblance theory, ascribing Ptolemaic spheres theory to Qur'an, and confusion between merely historical propositions and doctrinal ones.
