تحليل تطبيقي شاخص‌هاي مسكن اسلامي بر گونه‌هاي مسكن سنتي قم مبتني بر نظرات معماران مسلمان معاصر

A Comparative Analisys of Islamic Housing Indicators on Traditional Houses of Qom city, Based on Muslim Architects’ Opinions

در سال‌هاي اخير به دليل فاصله گرفتن آشكار معماري و شهرسازي معاصر كشورهاي مسلمان از مهم‌ترين انگاره فرهنگي اين كشورها يعني آموزه‌هاي اسلام، بحث بر روي مفهوم و ويژگي‌هاي معماري اسلامي، در دانشكده‌هاي معماري و شهرسازي، به يك جريان در حال رشد مبدل گرديده است. خانه به‌عنوان مهم‌ترين عنصر متصل‌كننده سبك زندگي و معماري، نقشي كليدي در اين گسست داشته است. در ادبيات عامه و حتي در ادبيات آكادميك، پيوندي ناگسستني ميان معماري سنتي كشورهاي مسلمان و معماري اسلامي تصور مي‌گردد كه بر مبناي شناخت كلي افراد از دو موضوع اسلام و سنت معماري شكل گرفته است. اما براي اثبات يا رد اين گزاره، دقت بالاتري نياز است. بر اين اساس، اين پژوهش با هدف صحت‌‌سنجي اين گزاره حداقل در خانه‌هاي نمونه مورد بررسي -كه خانه‌هاي سنتي دوران قاجار و پهلوي شهر قم را شامل مي‌شود به انجام رسيده است. براي استخراج شاخص‌هاي مسكن اسلامي، از اجماع متخصصان معماري معاصر كه دغدغه پژوهشي آنان از ديد نگارندگان اين پژوهش در زمينه «معماري مسكن اسلامي»، احراز گردد، بهره‌گيري شد. به كارگيري پسوند «اسلامي» در عنوان يا محتواي كتب و مقالات اين معماران معيار لازم و كافي براي ملحوظ گرديدن در اين ليست قرار گرفت. بدين ترتيب چكيده نظرات دوازده معمار معاصر شامل محمدكريم پيرنيا (غلامحسين معماريان)، مهدي حمزه‌نژاد، محمد منان رئيسي، مسعود ناري قمي، بسيم سليم حكيم، علي محمد رنجبر كرماني، عبدالحميد نقره‌كار، سپاهيك اومر، كامبيز نوايي و حاجي قاسمي، هشام مرتضي، محمد نقي‌زاده و محمدرضا بمانيان در قالب شاخص‌هاي كليدي ساخت مسكن اسلامي استخراج گرديد. اين شاخص‌ها با احتساب تعداد تكرار و يكدست شده در جدول ديگري مرتب گرديد و شاخص‌هاي با تكرار در آثار بيش از نيمي از جامعه آماري انديشمندان، براي تطبيق با خانه‌هاي قم انتخاب گرديد. يازده شاخص با شرايط ذكر شده استخراج گرديد كه از اين ميان تنها هفت شاخص قابليت ارزيابي با اطلاعات موجود را دارا بود. اين شاخص‌ها بر چهارده خانه انتخابي تطبيق داده شد و خانه‌ها بر اساس ميزان انطباق با معيارها نمره‌دهي شدند. بر اين اساس، اين خانه‌ها از مجموع 98 مورد در 82 مورد با شاخص‌ها (83.6 درصد) مطابقت داشتند. خانه‌هاي آيت‌اله بروجردي، آيت‌اله حائري، رهبري، حلاج‌زاده، و سلامتي بيشترين، و خانه محمد زند كمترين مطابقت را با شاخص‌هاي مورد بررسي داشتند. بنابر پژوهش حاضر، خانه‌هاي سنتي قم را مي‌توان در تا حد زيادي مطابق با نظرات معماران در خصوص شاخص‌هاي مسكن اسلامي تلقي نمود و تصور ذكر شده در ابتداي پژوهش را اثبات مي‌كند.