بازشناخت نشانۀ پرنده در نقاشي‌هاي پيكره نگاري دورۀ اول قاجار با آرا پانوفسكي

Recognized the Bird's Sign with Panovsky's Votes in the Graphic Art of the First Period of the Qajar

در زمان معاصر نشانه در مركز توجه انسان قرارگرفته و ازجمله موضوعاتي است كه به‌طور عمده مورد بازانديشي واقع‌شده است. نقاشي دورۀ قاجار در دهه‌هاي اخير، شاهد تحول و تقويت خوانش نشانه‌هاي تصويري بوده است. يكي از نشانه‌هاي اصلي در هنر دورۀ اول قاجار نشانه پرنده است به‌وفور در هنر نقاشي اين دوران‌ديده مي‌شود. پانوفسكي با طرح تفسير شمايل ­شناسانه ميان مطالعاتي كه درزمينۀ تاريخ هنر و مطالعات ساير رشته‌هاي علوم انساني صورت مي‌پذيرد پيوند برقرار مي‌كند. در مطالعات تطبيقي هميشه يك اثر را از حيث خصلت‌هاي صوري و فرمال موردبررسي قرار نمي‌دهيم، بلكه ميان يك اثر با ادبيات، فلسفه... و نظام اجتماعي آن دوران و ساير نظام‌هاي فرهنگي پيوند برقرار مي‌كنيم. رها از اينكه هنرمند چنين قصدي را داشته يا نداشته است. در جستجوي اين مسئله ابتدا با مقولات كليدي در حوزۀ نظري بر اساس نظريه‌پردازي اروين پانوفسكي (1968-1892) ميلادي به‌عنوان گرايش نظري پژوهش مورد واكاوي قرارگرفته و بر اين مبني سؤال اصلي پژوهش به اين قرار است: پرنده در نقاشي پيكره نگاري درباري دورۀ قاجار در زنان و مردان از چه جايگاه معنايي بنا بر آرا پانوفسكي برخوردار است؟ محتواي پژوهش حاضر كيفي است و بر اساس روش‌شناسي تاريخي- تحليلي و شيوۀ گردآوري كتابخانه‌اي صورت گرفته است. نتايج يافته‌ها حاكي از آن است كه نمايش و حضور پرنده در هنر قاجار متأثر از هنجارهاي زيبايي‌شناسي ايران در دوره‌هاي قبل است. پرنده در اين آثار به‌مثابه نمادي فعال و پويا در تعادل با پيكره تصوير قرارگرفته و در تكامل فرايند نهايي تصوير نمودار مي‌شود.

In modern times, sign has been the center of human’s attention and is among the topics that have undergone thorough rethinking. Qajar painting has witnessed the development of semiotic readings in recent decades. Abundantly seen in Qajar painting, bird is one of the main signs in Qajar period. Adopting iconographic interpretation, Erwin Panofsky (1892-1968) relates studies on the history of art with other studies of humanities. In comparative studies, we do not always examine formal qualities of an artwork, but find relations between the work and literature, philosophy, social system, and other cultural systems of its era, whether the artist had such an intention or not. To do so, the research analyzes the key concepts of Panofsky’s theory. Based on this analysis, the main question of the research is as follows: According to Panofsky, what is the signification of bird in the portraits of men and women of the court in the Qajar era? The content of this research is qualitative and based on descriptive-analytic methodology and the method of library data collection. The findings indicate that the norms of aesthetics of Iran in the preceding periods influenced the display and presence of bird in Qajar art. In these works, bird acts as an active and dynamic symbol that is in balance with the painting and manifested in the evolution of the final process of the portrait.