كليدواژه :
بيضاوي , تاريخ‌نگاري , نظام التواريخ , معرفت تاريخي
چكيده فارسي :
نظام التواريخ اثر موجز قاضي بيضاوي در دورۀ مغولان، با وجود موقعيت مهم زماني و همچنين مستندات مكرر مورخان بعدي به آن، از سوي مورخان و نويسندگان متأخر چندان مورد توجه نبوده و حتي منجر به ابراز نظرهاي دوگانه دربارۀ آن شده است. در اين جستار با روشي تحليلي ـ توصيفي، ويژگيهاي معرفت تاريخي قاضي بيضاوي در نظام التواريخ و در عين حال ميزان توفيق آن مورد بررسي قرار گرفته است. يافته هاي اين پژوهش حاكي از آن است كه عوامل و ويژگيهايي نظير اعتقادات كلامي وي به خصوص گرايش به مذهب كلامي اشعري، جايگاه وي به عنوان قاضي القضات و مفسّر قرآن بر اساس همان نگاه اشعري، منجر به اولويت فقه، كلام و تفسير بر تاريخ در دستگاه معرفتي و مبادي انديشه ورزانۀ وي شده و دانش تاريخ نتوانسته است حضوري اصيل در نظام فكري وي داشته باشد. با اين حال ويژگيهايي در تاريخ نگاري بيضاوي وجود دارد كه مهمترين آنها را به قرار زير ميتوان برشمرد: تعلق خاطر به گذشتۀ فارس به عنوان زادگاه خويش، باور به امر قدسي در تاريخ، مشيّت باوري، توجّه به تاريخ به مثابۀ ابزاري انتفاعي در خدمت شريعت (خير دنيا و عقبي)، غلبۀ توصيف بر تحليل، پاكيزه نويسي و گرايش به زباني ساده و ايضاحي.
چكيده لاتين :
Nizam al-Tavarikh, the brief work of Baydawi published during the Mongols period, despite its critical time and citations by the historians’ of its age, has not drawn the attention of contemporary historians and authors. Thus, there are opposite interpretations of this work. Therefore, this research adopts a descriptive-analytic methodology to study the historical knowledge of Baydawi and Nizam al-Tavarikh’s degree of success. The findings of the study demonstrate that factors such as his belief in Ashari theology and his position as chief judge and exegete of the Koran based on Ashari views caused fiqh, theology, and exegesis to have priority over history in his thought. However, his historiography has some important features, such as attachment to Fars as his birthplace, belief in the idea the holy and providence, consideration of history as a profitable tool for the Sharia, and use of simple language.
