از « استرداد » تا « فسخ » : مطالعه تطبيقي سير تاريخي شناسائي حق فسخ و مبناي آن در نظام حقوقي ايران و آمريكا

From Restitution to Rescission: A Comparative Review of History of Rescission`s Recognition and Their Basis in Iranian and American Legal System

استرداد عوضين به عنوان مهمترين اثر فسخ، در نظام حقوقي ايران و آمريكا بطور يكسان قبل از حق فسخ شناسايي شده است؛ در نظام حقوقي ايران، ابتدا فقهاء به حق فسخ به عنوان مبناي استرداد عوضين پي بردند و كوشيدند آن را معرفي و احكام متعددش را تحليل نمايند و در نظام حقوقي آمريكا به دليل مشكلات و تشتت آراء در رويه قضائي، نظريه پردازان آن نظام حقوقي طي يك دهه گذشته حق فسخ را به عنوان مبناي استرداد عوضين شناسائي نموده اند .هم چنين، فقهاء و حقوق دانان به طور عمده سعي كرده اند حق فسخ را با دو مبناي حكومت اراده و يا قاعده لاضرر به رسميت بشناسند در حالي كه در نظام حقوقي آمريكا اين حق بيش از هر امر ديگر مبتني بر نظريه پيش گيري از دارا شدن ناعادلانه است.در اين نوشتار، بدوا روند شناسائي حق فسخ در هر يك از دو نظام حقوقي بررسي شده و سپس مبناي حق فسخ در نظام حقوقي ايران و آمريكا به صورت تطبيقي مطالعه شده است. فرايند طي شده در دو نظام حقوقي -اگرچه اين امر در نظام حقوقي آمريكا با فاصله تاريخي زياد رخ داده- اين امر را اثبات مي كند كه حقوقدانان كامن لا به دليل فقدان نظريه منسجم در زمينه خيارات و در نتيجه تشتت آراء محاكم به هنگام عهد شكني يكي از طرفين عقد، در حال نزديك شدن به نظريه عمومي خيارات در نظام هاي حقوقي نوشته هستند.

In Iranian and American law, Restitution; as the most important effect of rescission, has been determined similarly antecedent to rescission. In iranian law, first, islamic lawyers has recognized rescission as the basis of restitution and analyzed their effects while in American legal system, due to some problems and lack of unified judicial procedure, lawyers and some theorists in last years has recognized rescission as the basis of restitution. Moreover, rescission has based on two theories in iranian legal system; Bilateral Consent and Do No Harm (LA ZARAR). In the other hand, American legal system has been based on unjust enrichment theory. In this article, first, the process of recognition of the right in two legal systems has inspected and later, the base of rescission has compared between two legal systems. The process in two legal systems (although the process in American law has happened with a long historical distance) demonstrate that due to lack of coherent theory about rescission and thereupon lack of unified Judicial procedure in common law, law theorist coming close to general theory of rescission in written legal systems