نقش تزيينات در بازيابي هويت ايراني – اسلامي در جداره‌هاي شهري مورد مطالعاتي: راسته تاريخي بالا و پايين خيابان شهر مشهد

The Role of Ornamentations in Retrieving Iranian-Islamic Identity of Urban Façades; Case Study: Mashhad’s Bala and Paein Khiaban Historical Axes

در ايران به دليل تقابلي كه در دهه‌هاي اخير بين سنت‌هاي ايراني، فرهنگ اسلامي و مدرنيته شدن پديد آمد همواره اين پرسش مطرح بوده است كه جايگاه فرهنگ بومي و ارزش‌هاي ديني ما كجاست و معماري و شهرسازي كه مصداق بارز تجلي اين ارزش‌ها هستند چگونه بايد عمل كنند؟ در اين بين نقش نماهاي شهري به‌عنوان بخشي از منظر شهري كه منتقل كننده مفاهيم فرهنگي و تحكيم هويت شهري مي‌باشند و نيز تزيينات اسلامي كه در گذشته جزيي جدايي‌ناپذير از كالبد شهر و معماري بوده است، بسيار حائز اهميت است. اين جستار بر آن است تا با روش تحقيق توصيفي- تحليلي، بر اساس مطالعات ميداني به صورت مشاهده مستقيم و حضور نگارندگان در بالا و پايين خيابان و مبتني بر مطالعات اسنادي و مرور متون و منابع تاريخي و تجارب و تحليل آن‌ها، به بررسي جايگاه تزيينات اسلامي در نماهاي شهري با استفاده از روش تطبيقي- مقايسه‌اي بپردازد و نقش آن‌ها را در تقويت هويت ايراني- اسلامي مورد مداقه قرار دهد. در اين بين جداره‌هاي تاريخي بالا و پايين خيابان در انطباق با مباني نظري پژوهش مورد بررسي قرار گرفت و از نظر رنگ، مصالح، نوع تزيين و مكان كاربرد طبقه‌بندي شدند سپس نقش اين جداره‌ها بر مبناي شاخص‌هاي فرهنگ اسلامي اعم از اعتقادي، زندگي اجتماعي، ارزش‌هاي بومي در تحكيم هويت ايراني- اسلامي مورد مداقه قرار گرفت. از ارزيابي مطالعات حاصله نتيجه مي‌شود كه تزيينات جداره‌هاي مذكور كه تماماً دو طبقه و با خط آسماني نسبتاً صاف هستند، از تزيينات هندسي كاشيكاري معرق و معقلي به همراه آجركاري به‌طور عمده در بخش بالايي استفاده شده است و اين تزيينات ايراني- اسلامي نقش قابل توجهي در احياي ابعاد مختلف ارزش‌هاي فرهنگ اسلامي در جداره‌ها و منظر شهري دارند

Due to the contradiction emerged between Iranian traditions, Islamic culture and modernization in recent decays, the following questions have been raised; where is the position of our indigenous culture and religious values? an‎d how should architecture and urbanism, which are the explicit expression of such values behave? Meanwhile, urban facades, as part of the cityscape, which convey the cultural concepts and stabilize the urban identity, as well as Islamic ornamentations, which were inseparable parts of the architecture and city in past, play a key role in this regard. The present study is descriptive-analytical research which is carried out using field studies in form of direct observation, as well as library studies. This research evaluates the position of Islamic ornaments of the urban façade using an adaptive-comparative method and scrutinizes their roles in stabilizing the Iranian-Islamic identity. Hence, the historical facades of Bala and Paein Khiaban alleys are studied in terms of colour, material, types of ornamentation, and the location on the façade. Then, the role of these façades in stabilizing Iranian-Islamic identityis evaluated based on the Indicators of Islamic Culture including beliefs, social life, and indigenous values. The results show that the ornaments of the mentioned facades, which are all two-story with the flat skyline, are mainly geometrical ones. The applied materials are brick as well as Moaghelli and Moarragh tiling mostly used in the upper part of the building facade. These ornaments play a noticeable role in retrieving various aspects of Islamic values in urban facades and cityscape.