بازخواني براهين اثبات وجودخدا در انديشه دوران پيشانقدي كانت

بر اساس انديشۀ كانت در دوران نقدي، ايدۀ خدا به عنوان يكي از ايده‌هاي استعلايي عقل محض مطرح است كه عقل نظري با توجه به محدوديت‌هايش نمي‌تواند له يا عليه آن برهاني اقامه كند. اما در دوران پيشانقدي، كانت رسالۀ مستقلي با عنوان «تنها حجت ممكن در تأييد برهان وجود خدا» تأليف كرده و در آن سعي كرده است تا وجود خدا را از طريق براهين عقل نظري اثبات كند. اهميت اين رساله در اين است كه از يك سو بر خلاف انديشۀ دوران نقدي براي عقل نظري شأن برهان‌آوري در اثبات وجود خدا قائل مي‌شود و از سوي ديگر، بر خلاف سنت ولفي‌ـ‌لايبنيتسي، به جاي برهان جهان‌شناختي، برهان طبيعي‌ـ‌الهياتي را مطرح مي‌كند. به علاوه، با محور قرار دادن مفهوم امكان در تقرير برهان وجودي، با تقرير فيلسوفان پيشين علي‌الخصوص دكارت مخالفت مي‌كند و تقرير جديدي از آن ارائه مي‌دهد. در اين مقاله ابتدا مسير اختصاصي استدلال كانت مبني بر اثبات وجود خدا را بر مبناي رسالۀ مذكور توضيح داده‌ايم و در مرحلۀ دوم، مستند به برخي پژوهش‌هاي جديدتر، نشان داده‌ايم كه تعارض بين عنوان كتاب (تنها حجت ...) و محتواي آن (پذيرش دو برهان طبيعي‌ـ‌الهياتي و برهان وجودي)، كه برخي ديگر كانت‌شناسان را به اين گمان انداخته كه كانت متهافت سخن گفته است، يك تعارض بدوي و برآمده از ترجمۀ خطاي اصطلاح Beweisgrund از آلماني به انگليسي است.