كنش ديني در پديدارشناسي دين ماكس شلر

فلسفۀ دين ماكس شلر در واقع پديدارشناسي ذات‌نگرِ دين است. محور مباحث او دربارۀ دين مفهومي تحت عنوان «كنش ديني» است، كه شلر آن را نوعي «دادگي» معرفي مي‌كند، كه در آن امر الوهي/قدسي داده مي‌شود. او معتقد است «شخص» در كنش ديني با خدا ارتباط برقرار مي‌كند، و تجربۀ اين ارتباط منحصربه‌فرد و تحويل‌ناپذير است. اين كنش بداهتي دارد كه متفاوت با بداهت مورد نظر در منطق است و از شهود پديدارشناسانه مايه مي‌گيرد. از نظر شلر، كنش ديني بُعدي بنيادين و ذاتي از ابعاد وجودي انسان است. او سه مشخصۀ ذاتي كنش ديني را برمي‌شمرد، كه مختص به اين كنش هستند، و عبارت‌اند از فراروي از جهان، پر شدن با امر الوهي، و لزوم پذيرش از جانب امر الوهي. به اين منظور، ابتدا نگاهي به شناخت شهودي و نقش عاطفه در آن از نظر شلر مي‌اندازيم. آنگاه پس از تبيين مفهوم كنش ديني و دادگي امر الوهي و مشخصات آن از نظر شلر، با بررسي و ارزيابي ويژگي‌هاي طرح‌شدۀ كنش ديني، به چند اشكال مي‌رسيم: ارتباط كنش ديني با «خدا» به مفهوم اديان ابراهيمي و غيرابراهيمي وضوح ندارد؛ ويژگيِ فراروي از جهان نيز مستلزم پذيرشِ پيشينيِ «فراجهان» است؛ و روش شلر در تعيين بُعد بنياديِ انسان با وظيفۀ پديدارشناسي فاصله‌اي پرناشدني دارد.