رويكردهاي فلسفي و كلامي معاصر در باب بداءپذيري امر محتوم: مطالعه موردي علامه طباطبايي، آيت‌اللّه خويي و ميرزا مهدي اصفهاني

آموزۀ بداء يكي از اعتقاداتي است كه در روايات شيعي تأكيد فرواني بر آن شده است. يكي از مسائلي كه بايد ذيل اين اصل مورد بررسي قرار گيرد بداءپذيري امر محتوم است، كه در اين پژوهش رويكردهاي فلسفي و كلامي معاصر در اين باب مورد مطالعه قرار گرفته است. براي اين منظور، در ميان فيلسوفان معاصر، علامه طباطبايي، و در ميان متكلمان، آيت‌الله خويي و ميرزا مهدي اصفهاني انتخاب شده‌اند. نوشتار حاضر بر آن است تا نشان دهد: اولاً، در ميان عالمان مذكور تنها ميرزاي اصفهاني، ضمن پذيرش امكان بداء در امور محتوم، وقوع آن را مي‌پذيرد. ثانياً، اگرچه علامه طباطبايي با قاطبۀ فيلسوفان در باب «ارادۀ ذاتي خداوند» اختلاف نظر دارد، او نيز امر محتوم را تغييرناپذير مي‌داند، چرا كه بنا به تصريح خودش اختلاف وي با حكيمان پيشين لفظي است. ثالثاً، اگرچه آيت‌الله خويي و ميرزاي اصفهاني در مباحث «علم و ارادۀ الهي» اشتراكاتي دارند، مسئلۀ «تكذيب رسل توسط خداوند» باعث شده تا ديدگاه‌هاي متفاوتي اتخاذ كنند.