ايدۀ «نفي صفات از ذات» يا «نيابت» در آثار عالمان نامي اماميه

بنا بر روايت مشهور متأخران، ديدگاه اغلب انديشمندان اماميه در باب اوصاف ذاتي خداوند، قول به «عينيت صفات با ذات» يا «اتحاد وجودي و اختلاف مفهومي» است. اين نگاه گرچه در خطّ كلامي علامه حلّي و با ملاحظاتي وجودشناسانه در تفكر صدرايي مشهود است، اما تأمل در آثار دست اول پيشينيان، از غلبۀ ايدۀ «نفي صفات از ذات» يا «نيابت» در ميان گروه هاي مختلف تفكر شيعي حكايت دارد. به نظر مي رسد اين دو تعبير، متضمن ايدۀ واحدي است و تمايز آن‌ها صرفاً به حسب مقام ثبوت و اثبات است. معمولاً اين نگاه، به‌خصوص با تعبير «نيابت»، به برخي متفكران معتزلي نسبت داده مي شود؛ اما در ميان اماميه، محدثان بزرگي همچون كليني و صدوق و به دنبال آنان متكلماني نظير فاضل مقداد، مجلسي و شبّر، در ترويج اين باور كوشيده اند. در اين راستا، بهترين تقرير موجز از نظريۀ «نفي صفات»، در گوهر مراد مشاهده مي‌شود، چه رافع اشكال خلوّ ذات احدي از كمالات است.