سبك شناسي ديباچه ها و تحميديه هاي متون نثر سبك عراقي

ديبـاچـه نويسي و تحميديه نگاري در ادب فارسي، عمري به اندازۀ عمر نثرنويسي دارد؛ بعبارت ديگر، از زمان پيدايش اوّلين متون منثور، تحميديه نويسي نيز وجود داشته است كه از آن جمله ميتوان بمقدّمۀ كتابهايي نظير شاهنامۀ ابومنـصوري، الابـنـيه عـن حـقـايـق الادويـه و شرح التّعرّف اشاره كرد. ديباچه تصويركاملي را از موضوع، سبك و سبب تأليف كتاب، زندگي و انديشه و اوضاع اجتماعي زمان مؤلّف... نشان مي دهد. دراين پژوهش كه به روش توصيفي و تحليل محتوا به انجام رسيد، برجسته ترين متون نثر فارسيِ سده هاي 6، 7 و 8 هجري قمري از ديدگاه سبك شناسي با تأكيد بر مباحث زباني و محتوا بررسي شده است. توجّه به ساختار و محتواي ديباچه ها ، نشان ميدهد كه نويسندگان اين آثار، چه مؤلّفه هايي را مدّنظر داشته و بر حسب محور اصلي اثر، طرز بيان و تفكّر و سبك ادبي خويش، چگونه عمل كرده اند. براساس اين مقاله ديباچه هاي آثار سده هاي ششم، هفتم و هشتم بطوركلّي شامل دو بخش است: يكي تحميديه اي به زبان عربي شامل حمد خداوند و اوصاف او و نعت پيامبر و اصحاب و خاندان او و ديگر تحميديه اي به زبان فارسي شامل نام اديب، سلطان روزگار و مدح و انگيزۀ آفرينش اثر، دعا براي طول عمر ممدوح و ماندگاري سلطنت يا وزارت او كه در نهايت با معرّفي ابواب و فصول كتاب خاتمه مي يابد. ديباچه و تحميديه، دريچۀ ورود و آشنايي با متن و محتواي اثر است كه بسته به هنر و توانمنديِ صاحب اثر، ميتواند بيانگر انديشه و طرز تفكّرو نيزشناخت سبكِ لفظي و معنوي و دغدغه هاي فكري مولف باشـد. مهمترين مختصات تحميديه ها و ديباچه هاي فارسي را سجع و ديگر صنايع لفظي، همچنين اطناب در علم معاني و اقتباس از آيه و حديث، تشكيل مي دهد.