گونه‎ شناسي انتقادي رويكردهاي مبنايي به اسباب نزول

نحوه استفاده قرآن‎پژوهان از اسباب نزول، تأثير مهمي در فهم آيات قرآن دارد. با مراجعه به آثار تفسيري و علوم قرآني، شاهد طيف وسيعي از انواع مواجهه با اسباب نزول هستيم كه درك و تبيين آن، مستلزم توجه به مباني نظري است. اين مقاله با روشي توصيفي تحليلي به دنبال گونه‎شناسي و نقد رويكردهاي مبنايي به اسباب نزول است. رويكردهاي مبنايي در مواجهه با روايات سبب نزول را مي‌توان بر اساس ميزان گرايش نسبي آن‌ها به متن قرآن يا بافت فرهنگي اجتماعي، به دو رويكرد قرآن‌محور و ادبي ـ تاريخي تقسيم كرد. در اين ميان برخي از انديشمندان با پايبندي به منقولات و نيز چارچوب‌هاي سنتي شكل‌گرفته در حوزه اسباب نزول، با مبناي اهتمام به ميراث گذشتگان، در عمل مدافع رويكرد سومي هستند كه در اين مقاله از آن با عنوان رويكرد سنتي ياد شده است. تكرار نظرات گذشتگان بدون كم‎ترين ارزيابي نوآورانه و خطر اعتقاد به عدم جاودانگي قرآن، به ترتيب مهم‎ترين نقدها به دو رويكرد سنتي و ادبي ـ تاريخي است. اما رويكرد قرآن‌محور، نسبت به دو رويكرد پيش‎گفته، بيشترين گسست ميان نظريه و عمل را در مواجهه با روايات سبب نزول در پي داشته است. به گونه‌اي كه طرفداران اين رويكرد براي فهم برخي آيات، چاره‌اي جز مراجعه و استناد به روايات سبب نزول نداشته‌‎اند. از آسيب‌هاي اين گسست ميان نظريه و عمل، عدم التزام عملي به بايسته‎هاي سندي و متني نقل روايات سبب نزول بوده است.