مدل سيستم‌ هاي مانا : الگويي ميان ‌رشته ‌اي و كاربردي از سايبرنتيك در طراحي راهبردي سازمان‌ هاي دولتي

دنياي مديريت و سازمان به عنوان يك حوزه ميان‌رشته‌اي، به‌ويژه در عصر حاضر مملو از دوگان‌هاي متعددي است كه مديريت در عمل را به‌خصوص براي سازمان‌هاي دولتي به اقدامي سهل ممتنع بدل ساخته است؛ دوگان‌هايي چون كنترل و انعطاف‌پذيري، تمركز و عدم تمركز، آينده‌گرايي و حال‌نگري، توجه به منابع داخلي و نگاه به محيط بيروني و مانند آن. جمع بهينه و اثربخش اين دوگان‌ها در ميزان توفيق عملكرد سازمان و مديريت بسيار مؤثر است و اين مهم در قابليت‌هاي رويكرد سيستمي، دست كم به لحاظ نظري، نهفته است. مدل سيستم‌هاي مانا مدلي مبتني بر سايبرنتيك سازماني (به عنوان يكي از شاخه‌هاي اصلي رويكرد سيستمي) است كه توانسته با بهره‌مندي مناسب از تفكر ميان‌رشته‌اي، تا حدود زيادي فاصله اين قبيل دوگان‌ها و چالش‌هاي اصلي مديريت را در يك مدل‌سازي سيستمي از ساختار سازمان به حداقل رساند. به رغم آنكه اين مدل در دنيا مدلي شناخته‌شده است و پروژه‌هاي متعدد در سطوح مختلف (از سطح بنگاه تا سطح سازمان‌هاي دولتي و اداره حكومت) بر اساس آن طراحي و اجرا شده است؛ در ايران تاكنون چندان شناخته‌شده نيست. نوشتار حاضر با هدف جبران اين فقر نظري و كاربردي و با روش اسنادي به مرور موارد اصلي زير درباره اين مدل مي‌پردازد: مفاهيم پايه‌اي مدل نظير سايبرنتيك، مهندسي تنوع، بازگشت‌پذيري و خودالگوگيري؛ عرصه‌هاي ميان‌رشتگي مدل (دست كم در سه عرصه خاستگاه شكل‌گيري، نظام مسائل و موضوعات پژوهشي و راه­حل­ها و راهكارها)؛ روش‌شناسي و سيستم‌هاي پنج‌گانه اصلي آن؛ برخي از مهم‌ترين كاربردها و پيشرفت‌هاي اخير مدل؛ عمده مزايا و انتقادات وارد بر اين مدل سيستمي؛ و درنهايت برخي كاربردهاي پيشنهادي آن براي طراحي ساختارهاي دولتي در ايران.