مكتب اعتراض در طبلة عطار

School of Protest in Attar's Totem

از آغاز شعر فارسي جوهره اعتراض و تعهد اجتماعي در آثار شاعران ديده مي‌شود. اعتراض، مقوله­اي از ادبيات است كه طي آن روشن فكر به منظور بيان مشكلات جامعه و روشنگري و آگاهي بخشي، نارضايتي خود را از وضع موجود ابراز مي­دارد از آن جمله شاعران متعهد، به واسطة رسالت و مسؤوليتي كه بر دوش خود احساس مي­كنند، به فراخور شرايط، نسبت به ناهنجاري­هاي گوناگوني كه به ويژه در ساختار اجتماعي و سياسي مي­بينند بي‌تفاوت نمي‌نشينند و واكنش نشان مي­دهند. عطّار منتقد معترضي است كه نه تنها كم­ترين لغزش مردم، حاكمان، پيشوايان و امامان جامعه از نظر تيزبينش پنهان نمي­ماند، بلكه گاه حتّي نظام آفرينش را نظام احسن نمي‌بيند و بر آن از زبان عقلاي مجانين خرده مي‌گيرد. اعتراض درصد قابل توجهي از حكايت‌هاي مثنوي‌هاي عطار را به خود اختصاص داده است و در فرهنگ اسلامي پيشنه‌اي بسيار دارد و هر يك از انديشمدان دنياي اسلام اعتراض خود را به گونه‌اي خاص و از ديدگاه و منظري ويژه بيان كرده‌اند. مي­توان گفت بارزترين بعد شخصيت مجانين در آثار عطّار اين است كه آنان در واقع زبان اعتراض و انتقاد اجتماعي جامعه عصر بلا زده قرن هفتم و هشتم هستند. در اين نوشتار، كوشش مي‌شود تا با روش توصيفي تحليلي زمينه‌ها و عوامل اجتماعي مؤثر در شكل‌گيري شخصيت عقلاي مجانين در عصر عطار و ارتباط آن با مكتب اعتراض مشخص شود و مهم ترين ويژگي شخصيت عقلاي مجانين عصر عطار يعني «معترض و منتقد اجتماعي» بودن، در برخي از حكايت‌هاي وي به عنوان نمونه مورد بررسي قرار گيرد.

From the beginning of Persian poetry the essence of protest and social commitment is seen in the works of poets. The protest is a category of literature in which the enlightened mind expresses dissatisfaction with the status quo in order to express the problems of society and intellectual and consciousness. The committed poets respond with indifference by virtue of the mission and responsibility they feel on their own depending on the conditions of the various abnormalities they see especially in the social and political structure.Attar is a protest critic who not only does not hide in his sharp eyes not only the least slip of people, rulers, leaders and imams of society but even sometimes he does not see the system of creation as good order and curses it clicks on it from the tongue of rabble. The protest accounted for a considerable percentage of the tales of Attar's Masnavi and has a long history in Islamic culture and each of the scholars of the Islamic world has expressed their protest in a particular way from a special point of view. One can say that the most prominent dimension of the personality of the guilty people in the writings of Attar is that they are in fact the language of social protest and social criticism of the society of the disputed age of the seventh and eighth century. In this paper, it is tried to identify the social context and factors that influence the formation of the personality of the unreasonable rationales in the era of Attar and its relation to the school of protest and the most important character of the mad wise of Attar age that is "being protesting and social critic" in some of his stories is considered as an example.