ريشه‌شناختي « وحدت وجو د» در « كشف الحقايق » نسفي

The Etymology of Pantheism in Nasafi’s Kashf-ul-Haqaiq

نسفي در كتاب «كشف الحقايق»، چونان يك آموزگار مدرسي، به رسته‌بندي مطالب و موضوعات عرفان اسلامي – به ويژه وحدت وجود- پرداخته است؛ مع الأسف، آموزگاري كه كميت تحليلش لنگان است. در اين راه، آشكار است كه، همگام با و پيرو ديگر عرفا، خود را از پيچيدن به استدلالات فلسفي و كلامي دور نگاه داشته است، و مانند فلاسفة عرفان‌پيشه‌اي چون شيخ اشراق، مخاطب را به گذرگاه‌هاي صعب العبور برهان و استدلال نمي‌برد. با توجه به منش كتابت او، همچنان كه گنجينة موروث عرفاني پيش از خود را به دوش مي‌كشد، -كه ريشه‌هاي آن را مي‌توان در فلسفة يونان (به ويژه افلاطون و نوافلاطونيان) و هند باستان باز جست- از برخي از اساتيد عرفان، چون ابن‌سبعين و ابن‌عربي بيشترها خوشه برچيده است. حتي در انتخاب عناوين فصول و بخش‌هاي مختلف كشف الحقايق، بعيد نيست كه از آثار ابن‌سبعين و ابن‌عربي، به گونه‌اي مستقيم تاثير گرفته باشد؛ به ويژه در انتخاب دو عنوان اصحاب «نور» و «نار»، كه مهمترين آراء نسفي را در باب وحدت وجود، مي‌توان در پرداخت همين دو بخش به ملاحظه كرد. در اين جستار، ريشه‌نگاري عقايد او در باب وحدت وجود، نشانگر تاثير بي‌چون و چراي او از ابن‌سبعين و ابن‌عربي است؛ كه البته در اين ريشه‌نگاري، آراء ابن‌سبعين تازگي خاص خود را دارند.

Nasafi, as a scholastic man, has categorized and explained matters of Islamic Sufism- especially: Pantheism- in Kashf-ul-Haqaiq. In line with the other mystics, however, it is obvious that in this way, he has deterred himself wrapping theological and philosophical arguments. Nasafi, unlike mystical philosophers like Suhrawardi (Sheikh Eshragh), does not carry his readers to impassable defiles of argument and proof. Nasafi, in addition to have Islamic Sufism treasure with himself- the roots of this treasure could be found in ancient India and Greece (especially in Plato and Aristotle’s works)-, he has dismantled more clusters from Ibn Arabi and Ibn Sab'een’s gardens. In choosing titles of Kashf-ul-Haqaiq chapters and his specific terminology, it is not unlikely that Nasafi has copied directly from Ibn Arabi and Ibn Sab'een’s works. In this paper, rooting Nasafi’s believes and ideas on Pantheism shows without question influence of Ibn Arabi and Ibn Sab'een. It is noteworthy that in this rooting, Ibn Sab'een’s ideas have their specific novelty.