پديد آورندگان :
سليماني، محمد دانشگاه خوارزمي , كمانرودي، موسي دانشگاه خوارزمي , احمدي، مظهر دانشگاه خوارزمي , زنگانه، احمد دانشگاه خوارزمي , ابيا، حميد
كليدواژه :
ساختار فضايي , شهرهاي چند هسته‌اي , شهرهاي تك هسته‌اي , مراكز فرعي شهري , كلان شهر قم
چكيده فارسي :
از ميان الگوهاي ساخت شهر، الگوي چندهسته‌اي در مورد شهرهاي بزرگ بيشتر صادق است؛ چرا كه تجربه نشان داده است شهرهاي كوچك‌تر به‌ويژه شهرهاي تاريخي، اغلب يك هسته شهري دارند كه معمولاً در مركزيت هندسي و محدودۀ تاريخي شهر واقع‌شده است. اين در حالي است كه در اثر توسعۀ فيزيكي شهرهاي بزرگ به سمت پيرامون، مراكز فرعي شهري شكل مي‌گيرند و به‌تدريج ساختار فضايي چندهسته‌اي شهر پديد مي‌آيد. مقالۀ حاضر باهدف شناخت تحولات ساختار فضايي كلان‌شهر قم ازنظر هسته‌ها و مراكز شهري، به‌ويژه در سه دهۀ اخير نوشته‌شده است. ايده ي اوليه ي تحقيق اين بوده است كه:» ويژگي ها و كاركردهاي مذهبي خاص شهر قم مانع زوال فراگير بخش مركزي اين شهر در مقايسه با ساير شهرهاي و كلان‌شهرهاي كشور شده است.» براي تجزيه‌وتحليل داده‌ها از روش‌هاي كمي شامل تحليل آماره G عمومي و موران محلي LISA، بيضي انحراف استاندارد و تابع تراكم كرنل در نرم‌افزار Arc Gis 10.3 استفاده‌شده است. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه كلان‌شهر قم با برخورداري از ويژگي‌هاي مذهبي خاص و قرار داشتن در جايگاه دومين شهر مذهبي كشور پس از مشهد مقدس، همانند بسياري از شهرهاي بزرگ ايراني – اسلامي رشد شتابان شهرنشيني و گسترش فيزيكي و پراكنده بافت شهري را از اوايل قرن حاضر، به‌ويژه طي سال‌هاي 1360 تا 1395، تجربه كرده است. در جريان اين تحولات، بخش مركزي شهر قم بسياري از كاركردهاي خود را كماكان حفظ كرده و به‌رغم فرسودگي نسبي و موانع و محدوديت‌هاي فيزيكي موجود، در حال حاضر به‌عنوان مهم‌ترين هستۀ شهري در ساختار فضايي اين كلان‌شهر مطرح است. در نتيجه، كلان‌شهر قم در اثر افزايش سريع جمعيت و وسعت (گسترش افقي) و نيز شكل‌گيري برخي محورها، گره‌ها و مراكز فرعي در مقياس شهر، اگرچه در حال دگرگون شدن به سمت يك شهر چندهسته‌اي است؛ اما به دليل ويژگي‌هاي خاص مذهبي و كاركردهاي گستردۀ بخش مركزي آن، در حال حاضر همچنان به‌عنوان يك «شهر تك‌هسته‌اي» با تسلط هستۀ تاريخي شهر، شناخته مي‌شود.
چكيده لاتين :
Among the patterns of building a city, a , polycentric cities pattern of larger cities is true, as
experience has shown that smaller cities, especially historic cities, often have a metropolitan
core, usually located in the central geometric and historical boundaries of the city. This is due
to the physical development of large cities towards the periphery, urban sub-centers, and the
city’s multi-core spatial structure gradually emerges. The present paper aims to identify the
evolution of the spatial structure of the metropolis of Qom from the viewpoint of the nuclei
and urban centers, especially in the last three decades. The idea of this research was that the
specific characteristics and functions of the city prevented the city from becoming a part of
the city’s central depopulation, as compared to other similar cities. For analyzing data, quantitative
methods including general G and LISA statistics, standard deviation and kernel density
functions have been used in Arc Gis 10.3 software. The results of the research show that the
metropolis of Qom despite its special religious features and its second rank in the religious
cities of the country after the holy Mashhad, like many other major Iranian-Islamic cities, have
been shown to accelerate urbanization and the physical and diffuse development of urban
texture during the year. From 1986 to 2016. During this process, the central part of the city still
retains many of its functions, and despite the relative burnout and physical barriers and constraints,
it is now considered to be the most important urban core in the metropolis’s spatial
structure. Consequently, the metropolis of Qom is rapidly increasing due to the rapid increase
in population and extent (horizontal expansion), as well as the formation of some urban centers,
nodes and sub-centers, although it is changing to several cities, but because of specific
religious features and Its extensive functions in the central part of the city are still known as a
Single-core city dominated by the city’s historical core.
