تحليل و نقادي مواجهه علامه طباطبايي(ره) با معناي ايده ‌آليسم

A Critical Analysis of Allame Tabatabai Encounter with the Meaning of Idealism

در مباحث معرفت ­شناسي، مكتب «ايده ­آليسم» تأثير بسزايي در نحوه شكل‌گيري شناخت داشته است. از آنجا كه بناي معرفت ­شناسي در فلسفه ­اسلامي بر معرفت يقيني، بديهي دانستن عالم واقع و انكار هر گونه شكاكيت و نسبي­ گرايي است، اين جريان فلسفي و حوزه ­هاي كاربردي آن، در ميان فلاسفه مسلمان كمتر مورد بررسي و واكاوي قرار گرفته است. در اين ميان علامه­ طباطبايي(ره) به تبيين اين مكتب پرداخته و در مقابل اين جنبش اروپايي و معرفت­ شناسي فيلسوفان مغرب زمين، تلاش دارد تا جريان فلسفه­ اسلامي را «رئاليسم» بخواند. وي معرفت‌شناسي را «رئاليسم» و در برابر جنبش «ايده ­آليسم» رايج در غرب قرار داده و نقطه جدايي «رئاليسم» از «ايده­ آليسم» را اعتراف به وجود جهان خارج مي ­داند. ايشان بر اين باور است كه اگر كسي به وجود جهان خارج اذعان داشته باشد، «فيلسوف» و يا يك «رئاليست» است و هر كس هيچ اعتباري براي جهان خارج قائل نباشد يك «ايده­ آليست» و «سوفيست» به حساب مي­آيد. در اين نوشتار با روش توصيفي و تحليل مفهومي و گزاره­اي، به بررسي نگرش و مواجهه علامه طباطبايي(ره) با ايدآليسم به معنايي كه در ميان فيلسوفان مغرب زمين رواج يافته، پرداخته مي­ شود. نتايج نشان مي­ دهند كه معناي ايده ­آليسم در فلسفه اسلامي به خصوص در انديشه علامه طباطبايي(ره)، با معاني و تعاريف ذكر شده در ميان فيلسوفان غربي، تفاوت دارد. اين برداشت متفاوت موجب بروز ابهاماتي شده است كه در نهايت منجر به ناهماهنگي ميان تحليل ايشان با برخي مباني و معاني ايده‌آليسم مي ­گردد.

In epistemology, the "idealism" school has had a profound effect on the formation of cognition. Since the construction of epistemology in Islamic philosophy relies on certainty, the obvious knowledge of the real world and the denial of any skepticism and relativism, this philosophical trend and its areas of application, among the Muslim philosophers, have been scantily explored. In this regard, Allameh-Tabatabai has treated this school and attempts to explain the flow of Islamic philosophy and calls it "realism" in contrast to the European movement and the epistemology of the philosophers of the West. He called epistemology as "realism" and proposed it against the common "idealism" movement in the West, and asserts that the point of separation of "realism" from "idealism" is the acknowledgment of the existence of the outside world. He believes that if one admits the existence of the outside world, he is a "philosopher" or a "realist," and whoever does not recognize the outside world in an absolute sense is an "idealist" and "sophist". This article, through a descriptive and conceptual analysis, discusses Allameh Tabatabai’s approach and his perception of idealism in the sense that is prevalent among the philosophers of the West. The results show that the meaning of idealism in Islamic philosophy, especially to Allameh Tabatabai , is different from the meanings and definitions proposed by Western philosophers. This different perception led to ambiguities that have ultimately resulted in inconsistencies between their analysis with some of the principles and meanings of idealism.