بازتاب نقش نشانه‌شناسي در فرآيند گذر از فضا به مكان در مجموعه تاريخي سعدالسلطنه قزوين

Reflection of the role of semiotics in the process of moving from space to place in the historical Complex of Qazvin Saad-al-saltaneh

در عصر حاضر لزوم پرداختن به مسئله معنا و كشف لايه‌هاي عميق معنايي در حوزه‌‌هاي مختلف اجتماعي، فرهنگي، هنري و معماري به امري اجتناب ناپذير بدل شده است. بحث كمرنگ شدن اين مهم در ارتباط با فضاهاي شهري و معماري، الزام كاربرد روش‌هاي فكري و فلسفي منوط به معنا توأم با نگرشي نقادانه و عميق را بيش از پيش مطرح كرده است. از مهم‌ترين اين روش‌ها مي‌توان به رويكرد نشانه‌شناسي با گستره‌اي وسيع در بررسي پديده‌هاي مختلف اشاره كرد. بدين‌ترتيب در راستاي پژوهش با به‌كار بردن روش نشانه‌شناسي در يافتن عناصر مكان‌ساز در مجموعه تاريخي سعدالسلطنه قزوين، پيوندي ميان نقش نشانه‌شناسي و چيستي مكان برقرار شده‌است. اين مجموعه كه به عنوان كاروانسرا در عصر قاجار كاربرد داشته، در چند سال اخير به دنبال بازسازي‌هاي صورت گرفته در قالبي بديع و به عنوان فضاي شهري پويا به حيات خود ادامه داده است كه به واسطه استمرار حضور شهروندان و در پي داشتن احساسي از تعلق به مكان، از ويژگي‌هاي خاص فضايي خود سخن به ميان مي‌آورد و بدين‌ترتيب جست ­و جوي مفاهيم فضايي پيرامون آن را به موضوعي درخور تأمل تبديل مي‌كند. در اين راستا فرض بر آن است كه استفاده از دانش نشانه‌شناسي مي‌تواند به عنوان نقش مكمل، منجر به خوانش دقيق‌تر مكان و ارتقاي كيفيت فضايي آن گردد. به عبارتي عناصر مكان‌ساز كه به واسطه تجربه و ادراكات حسي مخاطب ايجاد مي‌شوند، در گذار از نشانه‌شناسي به طور مشخص در ارتباط با بنا و متن قرارگيري آن مطالعه مي‌شوند. با نظر به فرضيه مطرح شده، هدف پژوهش حاضر شناسايي مؤلفه‌‌‌هاي مرتبط با مفهوم مكان با نگرشي نشانه‌شناسانه و به روش توصيفي تحليلي است كه در نهايت تطبيق مؤلفه‌ها با مجموعه سعدالسلطنه قزوين به ‌واسطه مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه و نقشه‌هاي شناختي از طريق ترسيم كروكي و تحليل‌هاي آماري نرم‌افزارSPSS 20 در قالب‌ ارائه فراواني و ميانگين داده‌ها ‌‌و آزمون همبستگي اسپيرمن بررسي‌ مي‌شوند. نتيجه پژوهش ابتدا بيانگر اهميت نقش نشانه‌شناسي در يافتن مؤلفه‌هاي ارتقا‌دهنده فضا به مكان (همچون توجه به زمينه و انطباق با محيط، معنامندي، ارزش‌هاي فرهنگي و اجتماعي، هويت و ماندگاري فضا، خاطره‌انگيزي) و سپس بررسي و تحقق اين موارد در روابط و نسبت‌هاي مختلف ميان فرد و مكان از منظر توجه به نشانه‌شناسي ادراكات، حافظه تاريخي، فرهنگي، اجتماعي و ذهنيت مخاطب است.