از حفظ حكومت تا حفظ نظام

From Saving the Government to Saving Social Discipline

اين مقاله ضمن تبيين مفهوم قاعدۀ حفظ نظام و اشاره به ديرينۀ آن در پژوهش ­هاي كلامي- فقهي بر معناي موسع اين قاعده و ارتباط تنگاتنگ آن با لزوم حفظ انضباط اجتماعي تأكيد مي­كند. مقاله با يادآوري نمونه ­هايي از استناد فقيهان به اين قاعده در مسائل فقهي، اهميت نظم متعالي و فضيلت­مندانه را كه در اين قاعده مورد نظر است، روشن مي­ سازد و بويژه نسبت مفهوم حفظ نظام با حفظ نظام حكومتي را توضيح مي­دهد. انديشۀ اصلي مقاله اين است كه حفظ نظام در فضاي فقه بيشتر ناظر به حفظ نظم زندگي اجتماعي به معناي گستردۀ آن است. حفظ نظام به اين معنا البته اقدامات معطوف به حفظ حكومت صالح را هم در برمي­گيرد، ولي حفظ نظام در انديشۀ اسلامي ناظر به نظم‌هاي برساختۀ انسان در جوامع مختلف است و بدين­سان با مفهوم نظم عمومي در حقوق، همانندي­هاي فراوان دارد. قاعدۀ حفظ نظام به حفظ نظم موجود در جامعه اسلامي يا حفظ حكومت اسلامي اختصاص ندارد. به موجب اين قاعده بايد به هر نظم بشري كه محصول فكر و عمل مردمان مختلف است و به بقاي نوع انسان و زندگي با كيفيت او كمك مي­كند، احترام نهاد. مقاله همچنين به محتواي آرماني حفظ نظام اشاره مي­كند و ظرفيت­هاي اين مفهوم را براي عدم­ قناعت به نظم موجود و تلاش براي برساختن نظمي بهتر يادآور مي­شود.

This article sheds light on the origins of the Rule of saving the system (hifdh al-nidhām) in both theology and jurisprudence. The article insists the broader sense of the Rule and its close relationship with social order. While mentioning some examples of the Rule in juristic issues, the article explains the importance of a transcendental and virtue-based discipline as it is conceived in the Rule. Also the article clarifies the connection of the Rule with saving the government. According to the article, the implication of the Rule in Islamic jurisprudence is more connected with protection of social order in its broad sense. Although the Rule relates to saving and protecting a good government as a necessary element of the society, it is more protecting the disciplines and systems made by human being. The insistence of the rule on social order is not limited to Islamic society and/or saving an Islamic government. Therefore, every human discipline as far as it helps the survival of human being and the quality of its life should be respected. The article also points out the ideal concept of the discipline and the potentials of the Rule for making a better social order.