تداوم ساختار خانواده گسترده در خانه‌هاي تك‌خانواري معاصر؛ نمونۀ موردي: بررسي سكونت خانوادگي مهاجران افغان در ايران

The Continuity of the Extended Family Structure within Contemporary Single-Family Houses Case Study: Afghan Immigrant Households in Iran

خانوادۀ گسترده در ميان انواع گونه‌هاي خانواده، كهن‌ترين شكل جوامع انساني است كه در روزگار معاصر كمرنگ شده است؛ اين در حالي است كه كيفيت حيات اجتماعي مورد تأكيد در ادبيات علوم اجتماعي، در اين نوع از خانواده، بسيار فراتر از انواع ديگر است. در اين پژوهش با هدف تلاش براي احياي وجوه مثبت اين الگو، موضوع خانوادۀ گسترده و نقش آن در شكل‌گيري مسكن، در دو بخش مطالعه شده است. در بخش نخست، پيشينۀ الگوهاي سنتي و مدرن خانوادۀ گسترده، بررسي شده است كه دستاورد آن، معرفي تعداد زيادي الگو، به‌جز حياط مركزي، در جوامع سنتي اسلامي براي خانوادۀ گسترده و معرفي گسترۀ وسيعي از قالب‌هاي كالبدي مرتبط با خانوادۀ گسترده در جوامع سنتي خارج از عالم اسلام است. همچنين با بازتعبير از مفهوم گستردگي خانواده در اين پژوهش، نمونه‌هاي زيادي از دورۀ مدرن (مذهبي و غيرمذهبي) با موضوع خانوادۀ گسترده، پيوند داده شده است. در بخش دوم مقاله، براي روشن‌تر كردن وضعيت خانوادۀ گسترده به‌عنوان يك الگوي ايدئالي در اسلام در دورۀ معاصر و امكان بازتوليد اين الگو در جامعۀ غيرسنتي پيمايش ميداني روي مهاجران افغاني (به‌واسطۀ شايع بودن نسبي خانوادۀ گسترده در جامعۀ معاصر افغانستان و سكونت طولاني‌مدت آنان در جامعۀ ايراني) در نظر گرفته شد كه تعداد 36 خانوار افغان از ناحيۀ قم با فرايند مشابه روش گلوله‌برفي انتخاب شدند. براي تهيۀ اطلاعات مردم‌نگاري دو مرحله مطالعه انجام شد. در مرحلۀ اول با استفاده از ابزار مشاهده، پرسشنامۀ باز، و نيمه‌باز و مصاحبه، اطلاعات خانواده‌هاي مهاجر برداشت شد. براي مرحلۀ دوم از مصاحبۀ عميق با سه نفر، كه تجارب زندگي آن‌ها پركننده طيف نسبتاً كاملي از خاطرات زيسته باشد، استفاده شد. اطلاعات مزبور در سه محور مفهومي تحليل شده است: تداوم ذهنيتي، عاطفي، تداوم رفتاري و تداوم كالبدي ساختار خانوادۀ گسترده؛ بررسي حاضر نشان داد كه افرادي كه پيشينه و تجربۀ زيست در خانوادۀ گسترده درون كالبد سنتي داشته‌اند، نه‌تنها نسبت عاطفي با الگوهاي رفتاري مربوط به خانوادۀ گسترده را تا حد زيادي حفظ مي‌كنند، بلكه امكانات اندك كالبد مدرن را نيز در جهت باز توليد الگوهاي فضا ـ رفتار گذشته به فعليت درمي‌آورند.

This research is aimed at reviving the positive aspects of extended family households. The impacts of extended family living on housing design are studied in two steps. In the first step, the history and precedents of extended family housing are explored in both traditional and modern societies. Aside from courtyard houses, numerous other models of extended family housing are introduced and it is shown that there are many such architectural models within and outside the Islamic societies. With the reinterpretation of the “extension” of family, many alternative types of modern communities and housing can also be regarded as relating to this study. In the second step, research was conducted on Afghan immigrants to recognize their extended family conditions as an ideal model within the Islamic context and the feasibility of its contemporary reproduction. The selection of Afghans for the study was reasonable for their relatively long presence within Iranian society. Ultimately, thirty-six families were selected with semi-snowball sampling. The ethnographic study was done in two stages. At the first stage, data was collected through direct observation, open-ended questions, semi-open-ended questions, and interviews with families. For the second stage, in-depth interviews with three of the thirty-six families were conducted. They were those families whose life experiences covered almost all ranges of extended-family lived memories. Data analysis was done through three conceptual frames: mental-emotional persistence, behavioral duration, and bodily (physical) continuity within new houses. The study shows that people with previous experience of extended family living inside traditional houses not only preserve their emotional relationships with those behavioral patterns but also try to regenerate those space-behavior patterns inside the not-so-compatible modern house designs.