شناخت الگوي كاركرد فضا در حسينيه‌هاي شهر تفت

Functional Patterns in the Spaces of Hosseiniehs of Taft

ساختار فضاهاي جمعي و به‌ويژه فضاهاي مذهبي كشورمان در دورۀ اسلامي، تحت تبعيت از آموزه‌ها و اصول اين دين مبين قرار گرفته و همواره الگوهاي جديدي از ابعاد كالبد و كاركرد اين‌گونه از فضاها شكل گرفته است. حسينيه از مهم‌ترين اين قبيل از فضاهاست و كاركردهاي مطرح در اين فضاي جمعي، كاركرد مرتبط با رفتارهاي برگرفته از آيين‌هاي جمعي با تأكيد بر يكي از مهم‌ترين مناسك مذهبي يعني عزاداري براي امام سوم شيعيان است، كه به ادغام رفتار فردي و گروهي كمك كرده است. هدف اصلي اين پژوهش، دستيابي به الگوي كاركرد با بررسي رفتارهاي برگرفته از آيين‌هاي جمعي در حسينيه‌هاي شهر تفت است. با استفاده از روش توصيفي، پيمايشي و به‌وسيلۀ برداشت ميداني و مطالعات اسنادي و كتابخانه‌اي، به مطالعه و شناخت الگوي كاركرد فضا در دوازده حسينيۀ شهر تفت پرداخته شده است. بدين ترتيب كه پس از انتخاب نمونه‌هاي مورد مطالعه، وضعيت و مشخصات كالبدي هريك از طريق پيمايش‌ها و برداشت‌ ميداني احصا شد. سپس در بازۀ زماني مشخص (دهۀ اول محرّم) فعاليت‌ها و رفتارهاي برگرفته از آيين‌هاي جمعي در حسينيه‌ها از طريق تكنيك‌هاي غيرمداخله‌گر همچون عكس‌برداري، يادداشت‌برداري و نيز ثبت نوع و موقعيت رفتارها بدون آگاهي شهروندان استخراج شد. در مرحلۀ بعد تلاش شد تا نظام رفتاري استخراج‌شده بر مبناي نظريۀ گراف شكل بگيرد. با بررسي گراف‌هاي ترسيم‌شده، وجوه مشترك در گراف‌ها تعيين و پس از آن الگوي نهايي از رفتارهاي برداشت‌شده به دست آمد. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه برقراري «نسبت بين الگوهاي رفتار حاصل از آيين‌هاي جمعي با فضاي حسينيه»، باعث به‌وجودآمدن خاطرۀ جمعي مشترك، حس تعلق به فضا و شكل‌گيري فرصت تعاملات و واكنش‌هاي اجتماعي شده است و در نتيجه منجر به تعامل ميان كالبد و محتواي آيين‌ها مي‌گردد.

The structure of public spaces, particularly, the religious sites of Iran in the Islamic era follow the teachings and principles of Islam. Hosseinieh buildings are among the most significant of this type of public spaces whose function is related to one of the most significant religious communal rituals, i.e., mourning for the Third Shi‘a Imam. The main purpose of this study is to identify functional patterns in space by observing the behaviors performed in communal rituals in hosseiniehs of Taft. For this purpose, twelve hosseiniehs of Taft were studied according to a descriptive-survey research method with data collected from field surveys as well as documentary and library studies. After sampling, the physical conditions of selected buildings were drawn through field surveys. Next, during a specific timeframe (the first ten days of the month of Muharram), activities and behaviors of mourners were recorded through non-interventional techniques such as photography, note-taking, as well as the types and locations where certain behaviors occured without awareness of participants. Subsequently, the recorded behaviors were converted to graphs based on graph theory. By analyzing the graphs, common features were determined and then, the final patterns of behavior was produced. The findings of the investigation illustrate that establishing a “relation between behavioral patterns of communal rituals with the spaces in a hosseinieh” contributes to making shared collective memories, a sense of belonging to space, and an opportunity for social interactions. Accordingly, it leads to the interaction between the physicality of the building and the content of the rituals.