تحليل تطبيقي الگوهاي فضايي و ويژگي‌هاي شناختي بازار ايراني با استفاده از تئوري‌هاي" چيدمان فضا" و "گشتالت" (مطالعه موردي: مجموعه بازار قزوين)

Comparative Study of Spatial Patterns and Cognitive Characteristics of the Iranian Bazar Using the Theories of "Space Syntax" and "Gestalt" (Case Study: Qazvin)

رفتار فضايي انسان­­ها در محيط­ هاي گوناگون­ از يك­­ سو متأثر از ويژگي­هاي عيني محيط و از سوي ديگر تحت تأثير شرايط ذهنيِ آنها قرار دارد. بنابراين نحوه ادراك آنها از يك فضا، تا حد زيادي به ويژگي­هاي عيني محيط و شرايط ذهني آنها در شناخت عناصر محيط بستگي دارد. از آنجا كه چگونگي انطباق ويژگي­هاي عيني محيط با شيوه ­هاي ادراك ذهن افراد، يكي از مهمترين چالش­هاي مطرح در حوزه طراحي محيط است، پژوهش حاضر اين موضوع را در بستر يك فضاي عمومي شهري نسبتاً پيچيده با عنوان بازار بررسي نموده و با ارزيابي كيفيت ادراكي محيط با استفاده از تئوري روان­شناسي گشتالت و نيز تحليل نظام پيكره ­بندي فضايي بازار با استفاده از روش چيدمان فضا، به تحليل جنبه شناختي و ادراكي در ارتباط با فضاي بازار پرداخته است. پس از معرفي شاخص­ هاي مورد نظر در هر دو تئوري، فرايند تحليل آغاز گرديد. در بخش تحليل چيدماني، نقشه بازار در محيط نرم­ افزار فراخواني شد و با استفاده از خروجيِ شاخص ­هايي چون مخروط ديد، عمق و يكپارچگي فضايي و قابليت دسترسي و كيفيت فضايي بازار تحليل شد. از بُعد شناختي نيز به منظور استخراج شاخص ­هاي گشتالتي، از روش ترسيم نقشه ­هاي شناختي استفاده شد. بنابراين از جامعه آماري مد­نظر تحقيق خواسته شد از يك ورودي مشخص وارد بازار شده و پس از طي مسير 30 دقيقه ­اي در بازار، تصاوير ذهني خود از ساختار فضايي بازار را در قالب يك كروكي ترسيم نمايند. پس از گردآوري اطلاعات از هر دو روش، يافته­ هاي به دست آمده مورد تحليل و تطبيق قرار گرفت. نتايج پژوهش حاكي از آن بود كه فاكتورهاي متعدد عيني و ذهني در كنار هم و گاه با اولويت­ بندي­ هايي نسبت به يكديگر، در تشخيص راه­يابي صحيح فضا مؤثر هستند. همچنين نتايج حاصل از تحليل­ هاي چيدماني يك محيط در بعضي موارد همسو با نتايج تحليل شناختي آن محيط و در بعضي موارد نيز در تناقض با آن قرار دارد كه اين موضوع تا حد زيادي متأثر از ويژگي­هاي فضايي محيط مورد نظر و عناصر به كار رفته در آن است.