ماهيت زبان در انديشه سوسور و فارابي

سوسور با نقد جريان‌هاي تاريخي – تطبيقي پيرامون زبان، نقطه عزيمت تفكر خود را بررسي مختصات و عناصر درون زباني قرار مي‌دهد. از نظر وي، وجه تحقق يافته و پوياي زبان نمي‌تواند ماهيت حقيقي آن را نشان دهد. بنابراين بايد به وجه ايستاي زبان و يا، بنيادهاي همزماني زبان توجه عميق داشت. سوسور تحت تأثير معرفت شناسي كانت حدود قلمرو زبان را از طريق لانگاژ، لانگ و پارول از هم متمايز مي‌كند و ابژه انضمامي و يا به نحوي ساحات تقرر زبان را به لانگ محدود مي‌كند. فارابي در سنت فلسفه اسلامي در نسبتي بسيار نزديك با سوسور، به تاملات زبان شناسانه پرداخته است. وي مطالعات زبان شناختي خود را با برداشتي تازه از روابط ميان زبان و منطق آغاز مي‌كند و با ريشه يابي واژه نطق از منطق، خاستگاه منطق را به سمت زبان سوق مي‌دهد. در تلقي فارابي، نطق وجه بنيادين و عام زبان است. وي سه ساحت زبان را به نفس ناطقه، نطق دروني و نطق بيروني تلخيص مي‌كند كه نطق دروني محل تقرر عناصر زباني تعيين شده است. صرف نظر از اين مساله؛ در نشانه شناسي، روابط ميان دال و مدلول نيز در نسبتي متناظر با لفظ و معقول، به شكل قراردادي مطرح شده است. مقاله حاضر با بررسي ساحات سه‌گانه زبان در انديشه سوسور مي‌خواهد نشان دهد اين تلقي ساختارگرايانه تلقي تازه‌اي نيست. قرن‌ها پيش در سنت فلسفه اسلامي نيز، فارابي به چنين تاملاتي پرداخته است. تلقي فارابي با تقسيم‌بندي نشانه‌هاي زبان به دو بخش الفاظ و معقولات و تقسيم سه‌گانه ساحات زبان، تلقي تازه‌اي در زبان شناسي است كه به نوعي آغاز سير مطالعاتي تازه در حيطه زبان شناسي اسلامي است.

With the critique of the historical-comparative trends surrounding language, Saussure sets intralingual elements as his point of departure. In his view, the realized and dynamic nature of language does not reflect its true nature. Therefore, it is necessary to consider the static aspect of language or the synchronic approach to language. Saussure, under the influence of Kant's epistemology, separates the domains of language into langage, langue and parole, and restricts the concrete object, or in some way language principles, to the langue. Farabi has explored linguistic reflections in the tradition of Islamic philosophy in a close relation with Saussure. He begins his linguistic studies with a fresh and new reading of the associations between language and logic. By arguing that speech (notgh) and logic (mantegh) are derived from the same root, he traces back the origin of logic to language. In the idea of Farabi, speech is the fundamental and general aspect of language. He summarized three realms of language into rational soul (Nafse Nateghe), inner word and outer word, where the inner word is home to linguistic elements. Irrespective of this issue, in semiotics, the relationship between the signifier and the signified is arbitrary in a way that is comparable to that of speech and logic. The present paper, by delving into three domain of language proposed by Saussure, seeks to exhibit that this structuralist conception is not new. For centuries, in the tradition of Islamic philosophy, Farabi has elaborated on such reflections. Farabi's notion of dividing linguistic signs into two parts of speech and logic and the tripartite division of language offers a new conception of linguistics, which marks the beginning of a new trend of studies in Islamic linguistics.