كاربردشناسي زباني؛ زمينه‌ها و لوازم آن نزد انديشمندان مسلمان

پراگماتيك يا كاربردشناسي مطالعه معنا با توجه به مؤلّف يا گوينده است كه به نقش عوامل برون‌زباني و موقعيت و شرايط حاكم بر گوينده و مخاطب مي‌پردازد و تحليل رابطه دوسويه ميان معناي درون‌زباني و عوامل برون‌زباني را به عهده دارد. هدف دانش كاربردشناسي تعيين معناي مراد گوينده يا مؤلّف است. پراگماتيك، كاربرد زبان از جانب انسان‌ها را يكي از اَشكال رفتار و كُنش اجتماعي مي‌داند و آن را از اين حيث مورد مطالعه قرار مي‌دهد. هدف مقاله حاضر، احياي بخشي از ميراث علميِ منطق دوره اسلامي با جُستاري تطبيقي است و فرضيه آن، اين است كه انديشمندان مسلمان نه به‌طور مستقل بلكه در ضمن برخي ديدگاه‌هاي منطقي خويش، به زمينه‌ها و لوازم پراگماتيك توجه نشان داده‌اند. از اين رهگذر، مي‌توان به خوانش ديگري از مباحث انديشمندان مسلمان بر مبناي پراگماتيك دست يافت. آراء انديشمندان مسلمان در اين باب، در پنج مسأله قابل بحث و تحليل است: تحليل پراگماتيكيِ خبر، مشهورات صِرف، دلالت تصديقي، پارادوكس دروغگو و اِنشاء اِخبارنُما (فعل گفتاري). انديشمندان مسلمان در هر يك از اين مسائل به رهيافت پراگماتيكي نزديك شده‌اند. تأكيد و تأمّل بيشتر بر اين رهيافت، شايد مي‌توانست پراگماتيك را به قامت بحثي مستقل و مبسوط نزد انديشمندان دوره اسلامي درآوَرد. امروزه اهميت بحث‌هاي زباني، سودمنديِ اخذ رهيافت تطبيقي در فهم و كاوش مسائل و لزوم بازخوانيِ آراء پيشينيان، ضرورت چنين پژوهش‌هايي را دوچندان مي‌كند.

Pragmatics is the study of meaning expressed by the author or speaker. It addresses the role of extra-linguistic factors and the situations and contexts influencing the speaker and audience, in a bid to analyze the relationship between intra-linguistic meaning and extra-linguistic factors. The goal of the pragmatics is to determine the meaning or purpose of the speaker or author. Pragmatics presumes that the use of language by humans represents a form of social behavior and social action and explores it from this perspective. The goal of this article is to partially revive the scientific heritage of logic in Islamic period through a comparative research. It posits that Muslim scholars, instead of considering pragmatic domains and instruments independently, have addressed it in their logical views. In this manner, a novel reading of subjects debated by Muslim thinkers can be achieved based on pragmatics. The observations of Muslim scholars about this subject could be discussed in five domains: pragmatic analysis of declarative sentences, generally accepted premises, judicial implication, liar paradox, and speech acts. Muslim scholars have approached pragmatic solutions in each of these domains. Further emphasis and reflection of Islamic thinkers on this approach could have developed pragmatics into an independent and growing debate. Today, the importance of linguistic discussions, the desirability of adopting a comparative approach in understanding and exploring issues, and the necessity of revisiting the views of ancient theorists underscore the importance of these studies.