حجيت قرائات مختلف سورۀ حمد و ارتباط آن با تواتر قرائات: مروري تاريخي بر آراء عالمان شيعي

Historical Developments of Shia Commentators and Narrators’ Viewpoints on the Validity of the Readings of Surah al-Hamd and Its Relation to the Theory of Tawātur

بحث از حجيت قرائات سورۀ حمد با توجه به ضرورت قرائت اين سوره در نماز، از اهميت فراواني نزد مسلمانان برخوردار بوده و همواره مورد ابتلاء آنان بوده است. پژوهش حاضر با هدف دستيابي به ملاك حجيت قرائات سورۀ حمد، سير تاريخي آراي مفسران و محدثان اماميه را در ارتباط با تواتر قرائات و حجيت آن‌ها بررسي كرده است. بر اساس رهنمودهاي اهل بيت عليهم السلام، مسألۀ تعدّد نزول قرآن نزد بسياري از دانشمندان شيعه مردود بوده است؛ در عين حال، در ارتباط با قرائت سورۀ حمد، بررسي نظريه‌هاي شاخص در اين باره نشان از آن دارد كه اكثر دانشمندان قائل به حجيت قرائات مختلف (هفت‌گانه) در اين سوره و غير آن به عنوان قدر متيقن هستند؛ اگرچه حجيت هر قرائت ديگري نيز كه تداول آن در عصر امامان معصوم عليهم السلام احراز شود، در نظرات برخي از محققان مطرح شده است. البته در فهم معناي دقيق آياتي كه در قرائت بخشي از آن‌ها اختلاف وجود دارد، توافق در حجيت آن‌ها، همانند استفاده از قرائات در سورۀ حمد نيست؛ با اين حال، آراي نوظهور مبني بر منحصر بودن جواز، تنها براي يك قرائت در سورۀ حمد و همچنين در هنگام استفاده از آيات داراي قرائات مختلف، سخن جديد به شمار مي‌آيد و مغاير با اتفاق مذكور است.

Researching about the validity of the readings may have some useful results in the field of Jurisprudential Inferences. In addition, this subject is very important in the true reading of surah Hamd in obligatory prayers, which has involved Muslims throughout the history. This paper is to analyze the views of Imamiyah jurisprudents and commentators historically on proving the validity of the readings for jurisprudential inference in one hand, and the permission to read them in prayer on the other hand. Shia has followed the guidance of Imams (AS) on the basis of revealing the Quran in one letter (ḥarf) and rejected the multiplicity of the readings. The uncertainty caused by the variant readings of the Qur'an and the occultation of the infallible Imam (AS), made it necessary to prove the validity in cases of conflict of readings. Thus, referring to tawātur to prove the authority of the readings, at least from the fifth century, has divided the scholars into two groups of pros and cons. The present study, based on the available details, discusses the tawātur and follow-up of the use of different readings by proponents of tawātur and dissidents who have found another way except tawātur to prove the validity of the readings or have denied the validity of the readings basically, has presented the results of discussion in jurisprudential inference and the permission to read the readings in prayer.