انگارۀ نظام آموزشي در عصر نزول و بازتاب آن در قرآن كريم

The Study of the Idea of “Educational System” in the Age of the Revelation of the Quran and Its Reflection in Quranic Understanding

مطالعات نشان مي‌دهد كه ساختارهاي آموزش عمومي پيش از ظهور اسلام در دو طيف مجزا كه مختص اهل كتاب و عرب پيش از اسلام بوده، قابل پيگيري است. اين پژوهش به منظور دستيابي به ساختار آموزشي پيش از اسلام و واكنش قرآن در رويارويي با آن، آيات قرآن را با محوريت كليدواژه‌هايي چون «علم»، «درس»، «خط» و «قلم» واكاوي كرده است. در گام بعدي سعي نموده با استفاده از گزارش‌هاي تاريخي، نتايج حاصل از مرحله پيشين را تكميل نمايد. بررسي‌ها به روش پيش گفته حاكي از آن است كه سيستم آموزشي پيشرفته در آستانه بعثت در اختيار اهل كتاب بوده كه قرآن با واژه «درس» از آن ياد مي‌كند، با اين حال احتمال وجود يك نوع سيستم آموزشي براي عرب پيش از اسلام نيز منتفي نخواهد بود. يادكرد منفي آيات از سيستم «درس» مطالعات را به سمت كشف نظام مطلوب آموزشي از نگاه قرآن سوق مي‌دهد. نظام جايگزين قرآن كه تاكيد زيادي هم در هدايت مخاطب به سمت آن دارد، نظام «تعليم كتاب و حكمت» است. يكي و شايد مهم‌ترين رسالت پيامبران از ديدگاه آيات، آموزش كتاب و حكمت به مردم است و البته در كنار آن از تغذيه روح نيز غافل نمانده، با عنوان «تزكيه» به اهميت آن اشاره مي‌كند و بر ارتباط مستقيم اين دو تصريح دارد.

The first verses revealed to the Prophet Muhammad (pbuh) emphasize science and education and introduce teaching of the unknown as an act of God: “taught the human what he did not know” (95/5). The verses of the Quran demonstrate the manifest existence of this notion in the audience’s mind at the age of the Quran’s Revelation, pointing to tools such as pen (al-qalam) and line (satr). In order to find out about the pre-Islamic education system and reaction of the Quran to it, this research has analyzed the verses, focusing on some keywords such as “knowledge” (ilm), “teachings” (dars), “line” (satr) and “pen” (al-qalam). In the next step, it is attempted to complete the findings of the previous step by the use of historical reports. From the perspective of the verses, one and perhaps the most important mission of the prophets is teaching of the Book and the Wisdom to the people, besides, Quran has not been oblivious to the nourishment of the soul, referring to its importance under the name of “purification of the soul” and asserts the direct relationship of these two _teaching of the Book and the Wisdom, and purification of the soul.