بازتاب تمايزات رويكرد عقل‌گرا و نقل‌گرا در تحليل انگارۀ بداء: بازخواني دو شرح كافي كليني در عصر صفوي

Reflecting the differences between rationalist and narrative approaches in the analysis of the idea of al-Badā’ Reading the Two Commentaries of al-Kulayni's kitab al-Kāfī in the Safavid Era

انديشمندان با رويكردهاي متفاوتي با روايات و گزاره‌هاي ديني مواجه شده‌اند. از آن‌‌جا كه هر رويكردي آثار و تبعات متفاوتي از خود بر جاي مي‌گذارد لازم است براي شناخت رويكردهاي گوناگون آن‌ها را بررسي كنيم. دو رويكرد عمده در رويارويي با روايات و گزاره‌هاي ديني رويكرد عقل‌گرايي فلسفي و رويكرد نقل‌گرايي است. در اين مطالعه مي‌خواهيم با روش مقايسه‌اي به بررسي و تطبيق رويكرد ملاصدرا هم‌چون نمايندۀ مكتب عقل‌گرايي فلسفي و رويكرد مجلسي هم‌چون نمايندۀ مكتب نقل‌گرايي در باب بداء در بخش اصول از كتاب كافي بپردازيم. مي‌خواهيم از اين رهگذر به فهم و درك بهتر هر يك از اين دو رويكرد دست يابيم و تفاوت‌ها و تمايزات آن‌ها را بازنماييم. اين دو انديشمند در عصر صفويه مي‌زيسته‌اند و سوگيري‌هاي نظري آن‌ها حاكي از تقابل فكري دو جريان عقل‌گرايي و نقل‌گرايي در آن دوره است. فرضيۀ مطالعه آن است كه اين دو رويكرد در شاخصه‌هايي چون نحوۀ تبيين آموزه‌هاي ديني، نوع بسط مسئله، گرايش به قطعيت در بيان يا احتياط‌گرايي، و چگونگي برخورد با روايات غامض اختلاف دارند. بااين‌حال، مي‌توان اشتراكاتي را نيز در شيوۀ صاحبان دو رويكرد در رويارويي با روايات مشاهده كرد؛ اشتراكاتي هم‌چون پرهيز از رد و انكار روايات، تمسك به تأويل، و رويارويي با روايات با تكيه بر پيش‌فرض‌ها.

Thinkers have taken different approaches to religious narratives and propositions. Since each approach has different effects and consequences, it is necessary to examine them and to identify their different consequences. The two main approaches in dealing with religious narratives and propositions are the philosophical rationalist approach and the narrative approach. In this study, we want to use a comparative method to examine and implement Mulla Sadra’s approach as a representative of the school of philosophical rationalism and the Majlesi’s approach as the representative of the school of narrative about the concept of ‘Badā’’ in the book of Usul-e Kāfi. In this way, we want to gain a better understanding of each of these two approaches and to highlight their differences and distinctions. These two thinkers lived in the Safavid era, and their theoretical approaches indicate the intellectual confrontation between the two currents of rationalism and narrativeism in that period. The study hypothesis is that these two approaches differ in components such as how to explain religious teachings, how to expand the problem, how to be sure of expression or caution, and how to deal with confusing narratives. However, one can also see commonalities between the owners of the two approaches in confronting narratives; similarities such as avoiding the denial of narrations, relying on Ta’wil, and confronting narrations based on presuppositions.