اصل جبراني بودن خسارت و كاركردهاي آن در كامن لا و حقوق ايران

Principle of Compensatory Character of Damages and Its Functions in Common Law and Iranian Law

يكي از مهم‌ترين اصول حاكم بر پرداخت خسارت در نظام‌هاي حقوقي مبتني بر كامن لا، اصل جبراني بودن پرداخت خسارت است. به موجب اين اصل، كه هم در حوزه حقوق قراردادها و هم در حوزه حقوق مسؤوليت مدني به كار‌مي‌رود، پرداخت خسارت به منظور جبران زيان‌هايي است كه به خواهان وارد گرديده، نه تنبيه طرف ناقض يا محروم كردن وي از سودي كه از نقض قرارداد كسب كرده است. اين اصل كاركردهاي متعددي دارد كه از جمله آنها تعيين نوع خسارت‌هايي كه طرف زيانديده مي‌تواند دريافت كند و نيز محدود كردن آنها است. بر كاركرد اخير آثار متعددي مترتب مي‌شود كه از جمله آنها مي‌توان اين موارد را نام برد: خواهان بايد متحمل زيان شده باشد؛ پرداخت خسارت بايد مبتني بر زيان خواهان باشد و نه بر سود خوانده؛ خسارت نبايد از زيان تجاوز كند؛ و پرداخت خسارت جنبه تنبيهي ندارد. اصل مورد بحث با چالش‌هايي مواجه گرديده، اما هيچ يك از آنها نتوانسته است اعتبار آن را با مشكل جدّي مواجه كند. اين مقاله پس از بررسي اصل مذكور و كاركردها و آثار آن در كامن­لا،‌ به مطالعه مختصري در مورد اين اصل در حقوق ايران مي‌پردازد.‌ از اين مطالعه برمي‌آيد كه در حقوق ايران هرچند اصل مذكور تحت اين نام شناخته‌شده نيست اما مفاد آن را مي‌توان تاحدودي از اصول ديگري مانند اصل جبران كامل خسارت در مسؤوليت مدني و اصل جبران زيان در حقوق بيمه و نيز از مطالب پراكنده ديگري استنباط كرد.

Among the most important principles governing recovery of damages in Common law systems is that damages are compensatory. The principle applies in the field of the law of contracts as well as the law of torts. By the principle it is meant that damages are paid to compensate the injured party for losses sustained and not to punish the wrongdoer or depriving him from gains acquired by the breach. It has several functions like determining the kind of recoverable damages and limiting them. The latter function has some effects which include: plaintiff must suffer damage; damages are based on the loss of plaintiff and not on the gain of the defendant; damages must not exceeds the loss and damages are not punitive. The principle has faced several challenges but none of them could call into question its validity. After an inquiry into this principle and its functions and effects in common Law system, this article offers a brief study about it in Iranian law. The study shows this principle has not been recognized under the same topic, it could be inferred from various rules and other principles regarding civil liability.