رفتار فرانقشي در سازمان‌هاي آموزشي، تحليل تطبيقي مولفه ها با تاكيد بر آموزه هاي تربيتي اسلام

A Comparative Analysis of the Components of Extra-Role Behavior in Educational Organizations with an Emphasis on the Educational Teachings of Islam

هدف اين پژوهش، شناسايي مولفه‌هاي رفتار فرانقشي در سازمان‌هاي آموزشي با تأكيد بر آموزه‌هاي اسلام است. روش پژوهش، تركيبي از نوع كيفي - كمي است. جامعه تحقيق شامل دو بخش است: قرآن كريم، نهج ­البلاغه و كتب مديريتي و متخصصين مديريت آموزشي، علوم تربيتي و معارف اسلامي. در بخش اول به طور هدفمند نمونه­ گيري و مطالعه عميق شده و با استفاده از دسته­ بندي و كدگذاري، به طور مستمر مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت و مقولات استخراج شد. سپس به منظور تأييد تناسب مقولات با اهداف پژوهش، نظرات 32 نفر متخصص مديريت آموزشي و علوم تربيتي و 20 نفر متخصص معارف اسلامي از طريق دو پرسشنامه محقق‌ساخته جمع‌آوري و با استفاده از آمار توصيفي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. ضريب پايايي پرسشنامه‌ها از طريق آلفاي كرونباخ به ترتيب 0/797 و 0/896 محاسبه شد. يافته ­ها حاكي از اين است كه مولفه­ هاي رفتار فرانقشي در دانش مديريت به ترتيب اولويت عبارتند از: ادب و احترام، تلاش و پشتكار و اشتياق، آداب اجتماعي، توسعه خود، نوع ­دوستي و رفتارهاي كمكي، توسعه نگرش مثبت و تمايلات سازنده، وجدان كاري و اطاعت سازماني، ابتكار فردي، مشاركت سازماني، وفاداري سازماني و جوانمردي. مولفه‌هاي رفتار فرانقشي در آموزه ­هاي اسلام نيز به ترتيب اولويت عبارتند از: تحكيم پيوندها و رفع كدورت بين ­فردي، اهتمام به نيكي مضاعف، واكنش متعالي، همياري هدفمند، پرده ­پوشي عيوب، اهتمامات معنوي در حق ديگران، ترك انتقام حين قدرت، توجه به ابراز نيازها، وساطت معطوف به خير، مساعدت پيش از طلب، همدلي و همدردي، تلاش و استقامت فراتر از انتظار، پرهيز از بزرگنمايي مشكلات، توانمندي تفكيك، نقش فعال و سازنده در انتقاد و پيشنهاد، تقويت روحيه و نشاط كاري، بزرگداشت و تكريم شخصيت افراد. برخي مولفه‌هاي رفتار فرانقشي در مديريت و اسلام مشابه‌اند، اما داراي اشتراكات مطلق نيستند. بر اين اساس مي‌توان جايگاه آن‌ها را در قياس با يكديگر در روابط سه‌گانه حمايت، توسعه و نوآوري تبيين نمود.

This research aims to identify the components of extra-role behavior in educational organizations with an emphasis on the educational teachings of Islam. The research method is both qualitative and quantitative. The statistical population of the research consists of two parts: a) the Holy Quran, Nahj al-Balaghah, and management books; b) specialists of educational management, educational sciences and Islamic knowledge. The data sampling was targeted in the first part, the sources were studied in depth, and the data were continuously analyzed using categorization and coding, and the categories were extracted. Then, in order to confirm the appropriateness of the categories to the objectives of the research, the viewpoints of 32 specialists in educational management and educational sciences and 20 specialists in Islamic Education were collected by two researcher-made questionnaires and analyzed using descriptive statistics. Cronbach’s alpha of the questionnaires were calculated 0.797 and 0.896 respectively. The finding show that the components of extra-role behavior in the knowledge of management are as follow in order of priority: gentility and respect, endeavor, perseverance and enthusiasm, social customs, self-development, self-affirmation and collaborative behaviors, development of positive attitudes and constructive tendencies, organizational conscience and organizational obedience, individual initiative, organizational involvement, organizational loyalty and nobility. an‎d the components of extra-role behavior in the teachings of Islam are also as follow in order of priority: consolidation of friendship links and removing interpersonal indignations; focusing on giving increasing beneficence; transcendental response; targeted assistance; covering the imperfections of the individuals; providing spiritual support; avoiding revenge despite having power; paying attention to those who express their needs; goodwill; pre-demand assistance; empathy and sympathy; striving and endurance beyond expectations; avoiding magnification of problems; separation ability; active and constructive role in criticism and suggestion; strengthening spirit and vitality; showing respect and veneration for the individuals’ personalities. There are similarities and differences between the components of extra-role behavior in management and Islamic contexts. Therefore these components can be studied on a comparative basis regarding the triangle of support, development and innovation.