بررسي خوانش تحليلي ـ انتقادي عالم مثال شيخ اشراق از ديدگاه ملاصدرا

استناد به استدلالاتي چون «امتناع انطباع كبير در صغير» و «صور موجود در خواب» از جمله دلايل اساسي شيخ اشراق در قائل شدن به عالم مثال است. وي به جهت نقش واسطي عالم مثال ميان عالم ماده و عقول بسياري از حقايق هستي‌شناختي و معرفت‌شناختي، همچون بهشت و جهنم صوري، شياطين و اجنه صوري، نغمه‌هاي خوش و رايحه‌هاي دل‌انگيز از احوالات سالكان، صور ملائكه، منشأ كرامات و معجزات، صور خواب و رؤيا، و وحي و الهام را با اين عالم مرتبط دانسته است. صدرالمتألهين ضمن قبول اصل وجود عالم مُثُل معلّقه، با ارائه ايراداتي چون تفكيك نكردن خيال متصل از خيال منفصل، جوهر مثالي‌ نبودن صور مرآتي و وابستگي صور ادراكات حسي به خيال متصل، از يك سو به تبيين و روشن‌سازي هرچه بيشتر اين ديدگاه همت گماشته و از سوي ديگر، به دنبال آن بوده كه با رفع نواقص، اين نظريه را توسعه مفهومي و كاربردي ببخشد. جستار پيش رو در پي آن است كه با نگرشي تحليلي ـ انتقادي، پس از بررسي ادله شيخ اشراق و بيان ايرادات صدرالمتألهين در اين باب، وجوه اشتراك و افتراق اين دو حكيم را در اين موضوع مشخص سازد.

Shaykh al-Ishrāq’s reasons for the belief in the World of Image (‘ālam al-mithāl) include arguments such as the “impossibility of the incorporation of the big in the small” (inṭiba‘ al-kabīr fi-l-ṣaghīr) and “images of dream.” Since the World of Image serves as an intermediate between the material world and the world of intellects, he takes many ontological and epistemological realities to the World of Image. These realities include the formal Heaven and the Hell, formal devils and jinn, pleasant songs and smells experienced by spiritual travelers, forms of angels, origins of supernatural acts and miracles, images of dream, as well as the revelation and inspiration. Ṣadr al-Muta’allihīn endorses the existence of the World of Suspended Images (al-muthul al-mu‘allaqa), but he elaborates the concept and its functions by further explaining and elaborating the thesis, on the one hand, and on the other, by considering objections to Shaykh al-Ishrāq: failure to distinguish “attached imagination” (al-khayāl al-muttaṣil) and “detached imagination” (al-khayāl al-munfaṣil), mirror images not counting as imaginal substances, and dependence of forms of sensory perceptions on attached imagination. This paper deploys an analytic-critical approach to consider Shaykh al-Ishrāq’s arguments and Ṣadr al-Muta’allihīn’s objections, and then it brings their agreements and disagreements to light.