تأثير زيست ديني حسن البنّا بر هويت عرفاني اخوان‌المسلمين

اخوان‌المسلمين يكي از بزرگ‌ترين و تأثيرگذارترين نهادها و جريان‌هاي فرهنگي و سياسي‌اجتماعي معاصر در جهان اسلام است. تأثير حسن البنّا، به عنوان مؤسس اخوان‌المسلمين، در اين جماعت به‌خصوص نوع زيست ديني‌اش، كه تصوف و عرفان است، انكارپذير نيست. رويكرد ديني وي متأثر از تصوف و عرفان به دوران نوجواني‌اش باز مي‌گردد. در اين دوران او از مريدان رسمي طريقه‌اي صوفي به نام «طريقه حصافيه شاذليه» بود و تحت تأثير و تعليم شيخ و مؤسس اين طريقه عرفاني قرار داشت. از تأسيس اخوان‌المسلمين، طرح‌ريزي و نظام سلسله‌مراتبي‌اش تا ارتباط ميان اعضا با يكديگر و با مرشد عام، همگي برگرفته از زيست ديني متأثر از تصوف و عرفان است كه در تار و پود اخوان‌المسلمين نفوذ كرده است. سعي وي در به‌كاربستن محتوا و روش صوفيانه همواره انتقادهايي را از جانب سلفيه در پي داشته است. اگرچه اخوان‌المسلمين پس از مدتي از تصوف و عرفان فاصله گرفتند و در زمره جماعت‌هاي سلفي به شمار آمدند، اما نفوذ زيست ديني متأثر از تصوف و عرفان از طريق حسن البنّا در لايه‌هاي دروني اخوان‌المسلمين، امروزه نيز ديده مي‌شود. تأكيد بر اين رويكرد صوفيانه و عارفانه در اخوان‌المسلمين مي‌تواند مانعي براي به افراط كشيده‌شدن اخوان‌المسلمين به سمت سلفيت باشد. اين بررسي، زيست ديني ناشي از تصوف و عرفان حسن البنّا را در پي‌ريزي جماعت اخوان‌المسلمين نشان مي‌دهد و تحليل مي‌كند.

The Society of Muslim Brothers, better known as the Muslim Brotherhood, is a major and most influential institution as well as cultural and political-social current in the Islamic world. Undeniable is al-Banna’s influence in the capacity of the founder on MB, especially through the mystical kind of his religious life. The impact of Sufism and mysticism on his religious approach went back to his teens, when he was officially an acolyte in a Sufi branch Tariqa Hisafiyyah Shadhiliyyah, and was influenced and taught by the latter’s Sheikh and founder. Since its inception, MB’s design and hierarchical system as well as the relationship of the members with each other and with the supreme guide (mūrshīd ām) all have been adapted from al-Banna’s religious Sufism-impacted life which penetrated the warp and woof of MB. His efforts to apply Sufi content and methods have always given rise to criticisms from the Salafis. Although MB came to distance themselves from Sufism and count as a Salafi denomination, the religious life which is influenced by Sufism via Hassan al-Banna in the inner layers of MB is still visible today. Emphasis on the Sufi and mystical approach in MB can form an obstacle to their being driven into Salafi extremism. This study shows and analyzes the role in founding MB played by Hassan al-Banna’s religious life deriving from Sufism and mysticism.