اثر تخريب جنگل و تغيير كاربري اراضي بر برخي شاخص‌هاي زيستي خاك (مطالعه موردي: جنگل بلوط ايراني در استان فارس)

The effect of forest degradation and land use change on some soil biological indexes (case study: Persian oak (Quercus brantii Lindl) forests in Fars province

به‌ منظور بررسي اثر تخريب جنگل و تبديل آن به كاربري كشاورزي، تحقيقي در منطقه دشت ارژن-فارس با تكيه بر بعضي از ويژگي­هاي زيستي خاك انجام شد. در همين راستا دو كاربري جنگل بلوط ايراني و زمين كشاورزي زير كشت با سابقه بيش از 20 سال در مجاورت هم مورد ارزيابي قرار گرفت. در هر كاربري نمونه ­هاي خاك از عمق 10-0 سانتي­متر جمع­آوري شد. بدين منظور 3 قطعه‌نمونه تصادفي با ابعاد 10×10 متر در هر كاربري پياده و نمونه‌برداري انجام شد. بعد از انتقال نمونه‌هاي خاك به آزمايشگاه مشخصه­ هاي زيستي شامل تنفس پايه و برانگيخته ميكروبي، كربن و نيتروژن بيوماس ميكروبي، ضريب متابوليكي، شاخص قابليت دسترسي به كربن، نسبت كربن بيوماس ميكروبي به كربن آلي به انضمام آنزيم­ هاي اوره­آز، آلكالين فسفاتاز، اسيد فسفاتاز و دهيدروژناز مورد سنجش قرار گرفت. به‌ منظور تجزيه‌ و تحليل آماري از آزمون تي غيرجفتي استفاده شد. نتايج نشان داد كه مقادير مشخصه­ هاي ميكروبي خاك در توده جنگلي بلوط ايراني حدود 2 تا 3 برابر بيشتر از كاربري كشاورزي است. اگر چه نسبت كربن بيوماس ميكروبي به كربن آلي در كاربري جنگل بلوط حدود 10 درصد بالاتر بوده ولي ضريب متابوليكي و شاخص دسترسي به كربن در هر دو كاربري مشابه بود. از سوي ديگر، فعاليت آنزيم آلكالين فسفات از در زمين كشاورزي زير كشت يونجه، به دليل مصرف كودهاي فسفاته، بيشتر از جنگل بلوط ايراني بود در حالي‌كه فعاليت ساير آنزيم­ ها داراي تفاوت معني­دار آماري نبود. نتايج اين پژوهش به‌طور واضح نشان داد كه حفظ جنگل­هاي بلوط ايراني در اكوسيستم ارزشمند زاگرس مي­تواند سبب حفظ كيفيت خاك شود.

To understand the effects of forest degradation and their conversion to farmlands, the current research was conducted with emphasis on some soil biological indexes. In this regard, two different land use including an oak natural stand and a farm next to the forest and under cultivation since 20 years ago were surveyed. Within the each land use, three sampling plots with 10×10 meter dimension were randomly set and the soil was sampled form 0-10 cm depth and transformed to the laboratory. Afterwards, some biological variables such as soil basic microbial respiration, substrate induced respiration, microbial biomass carbon and microbial biomass nitrogen, metabolic quotient, carbon availability index, Cmic/Corg, urease, alkaline and acid phosphatase and dehydrogenase enzymes were measured on the sample soils. The data were statistically analyzed by independent t-test. The results indicated that all of the microbial variables in the natural forest were higher around 2-3 folds than those in farmland. Although value of Cmic/Corg in the forest land use was higher around 10% than the farmland, the values of metabolic quotient, carbon availability index were same for the both land use. On the other hand, activity of alkaline phosphatase, due to phosphate fertilizers, was higher in the alfalfa cultivated farmland. According to our results, protection of the natural oak ecosystems can maintain soil quality.