فلسفۀ اسلامي متأخر و علم حضوري

برخي پيروان امروزي فلسفۀ اسلامي، بر اين باور‌اند كه ديدگاه‌هاي فيلسوفان متأخر اسلامي دربارهٔ علم حضوري، مي‌تواند برخي مسائل مطرح در نظريهٔ دانش را حل كند. احتمالاً‌‌، خاستگاه اين باور دو نظريهٔ مشهور علامه طباطبايي دربارهٔ بازگشت علوم حصولي به علوم حضوري و نظريهٔ‌ آية ‌اللّه محمد تقي مصباح يزدي دربارهٔ ارجاع بديهيات اوليه به علوم حضوري است. بنا به نظريهٔ اول، هر علم حصولي ريشه در علمي حضوري دارد. مسئله‌‌اي اصلي دربارهٔ باورهاي حسّي‌‌، چگونگي رابطه توجيهي ميان تجربه حسّي از يك سو و باورهاي حسّي از سوي ديگر است‌‌، اما در اين نظريه توضيحي دربارهٔ چگونگي امكان تبديل علم حضوري به علم حصولي برآمده از آنْ وجود ندارد و بنابراين، به حلِّ آن مسئله مهم كمكي نمي‌كند. همچنين بنا به نظريهٔ‌ آية ‌اللّه مصباح يزدي، ضمانت صحت بديهيات اوليه به خاطر آن است كه بر علومي حضوري مبتني‌‌اند‌‌، اما دلايل متنوعي وجود دارند كه نشان مي‌دهند علوم حضوري نمي‌توانند ضمانت صحتي براي بديهيات اوليه فراهم كنند.

Some of the contemporary advocates of Islamic Philosophy believe that the view of the modern Islamic philosophers regarding knowledge by presence can solve some of the issues present in the theory of knowledge. The origins of this belief are probably two popular theories: Allama Tabatabai’s view that acquired knowledge comes back to knowledge by presence and Ayatollah Misbah Yazdi’s view regarding the reference of basic axioms to knowledge by presence. According to the first view, all acquired knowledge is rooted in knowledge by presence. The main issue is regarding sensory beliefs and the circumstances of the justified relationship between sensory experience on one hand and sensory beliefs on the other; however, in this theory, no explanation has been provided regarding how knowledge by presence can be converted to acquire knowledge which has been derived from it. Therefore, this view does not help in solving that important issue. Similarly, according to Ayatollah Misbah’s view, the guarantee of the validity of basic axioms is because they are based on knowledge by presence. However, various reasons show knowledge by presence cannot provide the validity guarantee for basic axioms.